Süpernova ile sonuçlanacak birleşen ilk yıldız çifti bulundu
ESO tesisleri ve Kanarya Adaları’ndaki teleskopları aynı anda kullanan gökbilimciler gezegenimsi bulutsu Henize 2-428’in merkezinde büyük kütleli iki şaşırtıcı yıldız tespit ettiler. Birbirlerinin etrafında dolanan yıldızların zamanla yavaşlayarak birbirlerine yakınlaşması bekleniyor, ve yaklaşık 700 milyon yıl içerisinde bir araya geldiklerinde büyük bir süpernova patlamasına neden olacak kadar kütleye ulaşmış olacaklar. Sonuçlar Nature dergisinin 9 Şubat 2015 tarihli sayısında yayımlanacak.
M. Santander-García (Ulusal Gökbilim Gözlemevi, Alcalá de Henares, İspanya; Madrid Malzeme Bilimleri Enstitüsü (CSIC), Madrid, İspanya) liderliğindeki gökbilimciler ekibi toplam kütleleri Güneş’in 1.8 katı kadar olan yakın bir beyaz cüce yıldız —oldukça küçük, olağanüstü yoğun yıldızsal kalıntı— çifti keşfettiler. Bu çift şimdiye kadar bulunan en ağır yıldız çifti olup [1] gelecekte bir araya geldiklerinde kontrolden çıkmış bir termonükleer Tür Ia süpernova patlamasına yol açacaklar [2].
Bu ağır çifti bulan ekip aslında başka bir problemi çözmeye çalışıyordu. Nasıl olup da bazı yıldızların yaşamlarının sonunda garip şekilli asimetrik bulutsulara yol açtıklarını bulmak istiyorlardı. Üzerinde çalıştıkları nesnelerden birisi de Henize 2-428 olarak bilinen gezegenimsi bulutsuydu [3].
“ESO’nun Çok Büyük Teleskopu ile bu nesnenin merkezindeki yıldıza baktığımızda, garip asimetrisi ile parıldayan bulutun merkezinde bir tane değil iki tane yıldız olduğunu gördük,” diyor ESO’dan ekip üyesi Henri Boffin.
Bu bazı bulutsuların iki yıldızlı merkezlerinin garip şekillerini açıklayabileceği teorisini destekliyor, ancak bu arada daha ilginç sonuçlar ortaya çıkıyor.
“Kanarya Adaları’ndaki diğer teleskoplarla sürdürülen gözlemler yıldızların yörüngelerinin belirlenmesini, kütlelerinin ve aralarındaki mesafenin bulunmasını sağladı.İşte o zaman büyük sürpriz ortaya çıktı,” diyor diğer bir ekip üyesi araştırmacı Romano Corradi (Kanarya Astrofizik Enstitüsü, Tenerife, IAC).
Bulgulara göre her iki yıldızın da kütlesi Güneş’ten biraz daha küçük ve yıldızlar birkaç saatte bir yörünge turlarını tamamlıyor. Einstein’in genel görelilik teorisine göre yıldızlar birbirlerine yeterince yakın olduklarından, zamanla daha da yakınlaşacak, kütleçekim dalgaları nedeniyle sarmallar çizerek önümüzdeki 700 milyon yıl içerisinde tek bir yıldız olarak birleşecekler.
Ortaya çıkacak olan yıldızın kütlesi kendisini hiçbir şeyin durduramayacağı bir noktaya gelerek bir süpernova şeklinde patlayacak. “İki beyaz cüce çiftinden oluşan Tür Ia süpernovalarının oluşumu sadece teorik olarak biliniyordu, şimdiye kadar,” diyor veriler alındığı sırada ESO’da araştırmacı olan ekip üyesi David Jones. “Henize 2-428’deki yıldız çifti gerçek bir olgu!”
“Sistem tam bir bulmaca gibi” diyerek sonlandırıyor Santander. “Tür Ia süpernova araştırmaları için önemli yan etkileri olacaktır, çünkü bu tür süpernovalar gökbilimsel uzaklık ölçümleri ve Evrenin genişlemesi, karanlık enerji sayesinde genişlemesinin ivmelenmesi gibi konularda anahtar konumundalar”.
Notlar
[1] Chandrasekhar limiti bir beyaz cücenin sahip olabileceği en büyük kütle değeri olup, kütleçekimsel çökmeye karşı korunabilmesi içindir. Değeri Güneş’in kütlesinin yaklaşık 1.4 katı kadardır.
[2] Tür Ia süpernovaları bir beyaz cüce daha fazla kütle kazandığında meydana gelirler — ya bir yıldızsal yoldaştan gelen yığılma diski ile ya da başa bir beyaz cüce yıldız ile birleşerek. Kütle bir kez Chandrasekhar limitini geçerse yıldız (dışarıya doğru olan yıldız basıncı ve içeriye doğru olan kütleçekimi) denge kabiliyetini kaybederek kendi üzerine çökmeye başlar. Bu sayede sıcaklık artmaya başlar ve kontrol edilemeyen bir çekirdek tepkimesi meydana gelerek yıldızı parçalarına ayırır.
[3] Gezegenimsi bulutsuların gezegenlerle hiçbir alakaları yoktur. 18. yy.da bu nesnelerden bazılarına küçük teleskoplarla bakıldığında sanki uzak gezegenlerin disklerini andırıyorlardı.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
