Ve Doğu Anadolu Gözlemevi Kuruluyor

Ülkemizde bulunan  üniversitelere bağlı gözlemevleri ve Antalya’daki TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’ne bir gözlemevi daha ekleniyor. Erzurum’da yapılması planlanan gözlemevi geçtiğimiz Ocak ayı içinde onay aldı. Gözlemevi Erzurum’da Palandöken’e komşu 3170 metrelik yüksekliğe sahip Karakaya Tepeleri’nde kurulacak. Gözlemevinde kızılötesi alanda gözlem yapacak teleskoplar çalışacak. Gözlemevi’yle ilgili merak edilen sorular ve yanıtları:

Proje çok büyük. Neden daha önce duyurmadınız?

Evet proje büyük ancak 2008’de başvurulduğunda üniversite projesi olarak DPT’ye sunuldu. Projenin 2010 başvurusunda ise DPT, Türkiye’nin Doğusunu kapsayacak şekilde projenin içeriğinin genişletilmesini ve tüm astronomların kullanımına sunulabilecek bir gözlemevi amaçlanmasını istedi. Tüm bu süreçte ve resmi gazetede yayınlanana kadar, ne rektörlük, ne de DPT projenin duyurulmasını, ikili görüşmeler yapılmasını bile istemedi. 13 Ocak 2011’de proje etüt projestatüsünde kabul edildikten ve resmi gazetede yayınlandıktan sonra, 7-13 Şubat 2011 tarihlerinde proje destekçi üniversiteler dışındaki tüm ilgili birimlerle bilgilendirme görüşmeleri yapılarak proje tanıtıldı.

DAG için yetişmiş eleman gereksinimini nasıl karşılanacaktır?

TUG’da yeni başlatılan “Eleman Yetiştirme Projesi”ne benzer bir çalışma, projenin ilerleyen aşamalarında başlatılarak DPT’den destek alınabilecektir. Bu, DPT’nin bu tür projelere vermeyi düşündüğü desteklerin başında gelmektedir.

Proje TUG’a alternatif mi?

Hayır. Yerleşkenin özelliklerinden dolayı proje “IR astronomisine” yöneliktir. TUG’un yerine değil, TUG’un yanında, radyo astronomide olduğu gibi, Türkiye’de yeni bir ufuk açıp uluslararası çalışmaları bu dalgaboyu ile yakalamak hedeflenmektedir.

Yüksek olan yıllık giderleri nasıl karşılamayı düşünüyorsunuz?

Öncelikle kurulması düşünülen gözlemevi uzaktan ve yarı robotik yönetilecektir. Altyapı için neredeyse hiçbirşey harcanmayacaktır. Geri kalan giderler ise Üniversitenin karşılayabileceği düzeydedir.

DAG’ın sürdürülebilirliğini nasıl sağlamayı düşünüyorsunuz?

Atatürk Üniversitesi, Fizik Bölümünde, “Astrofizik ABD” açılmıştır. Bunun yanında, doğrudan rektörlüğe bağlı çalışacak bir araştırma merkezininaçılması düşünülmektedir. Böylece bütçesi de doğrudan rektörlükten sağlanacaktır. İleri bir seçenek olarak da “astronomi bölümü” kurulması düşünülmektedir.

Gözlem zamanı paylaşımını nasıl yapmayı düşünüyorsunuz?

Bu paylaşım “proje temelli” olacaktır. Proje başvurusu yapıldıktan sonra konusuna göre, ulusal ya da uluslararası hakemler otomatik seçilecek ve elektronik ortamda erişim sağlanacaktır. En az üç hakemden alacağı en iyi iki puanın ortalamasına göre projeler sıralanacaktır. En üsten başlanarak projelere zaman tahsisi yapılacaktır.

Proje konusunda fikirlerimizi nasıl ileteceğiz, paylaşacağız?

2011 Mart sonu, Nisan başında, Erzurum’da üç günlük bir çalıştay düzenleyeceğiz ve kapanışında oluşturulacak sonuç bildirgesi ile Mayıs 2011’deki DPT başvurusunu yenileyeceğiz. Böylece de tüm astronomların, astrofizikçilerin katkısından oluşacak bir çalışma başlatılmış olacak.

Çalıştayın biçimi nasıl olacak?

Çalıştaya tüm bölüm, birim ve gözlemevlerinden ikişer temsilci davet edilecektir. Zamanın az olmasından dolayı Cuma-Pazar günlerini kapsaması düşünülmektedir. Çalıştay, üç ana bölümden oluşacak: İdari, Bilimsel ve Teknik. İstenirse kısa sunum/konuşma yapılabileceği gibi çalıştay, temel konularda soru-yanıt ve tartışma biçiminde düzenlenecektir.

Çalıştaya Türkiye dışından katılım olacak mı?

Bu konuda iki noktadan destek bulunmaya çalışılmaktadır: 1) AFAR toplantısına katılınarak, oradaki IR astronomisinde ve büyük gözlemevlerinde konularının uzmanlarıyla yüzyüze görüşmeler yapılıp, çalıştaya davet edileceklerdir. 2) Yurtdışındaki Türk astronomların kuracağı temaslar doğrultusunda yine konularının uzmanları davet edilecektir.

Bilimsel
Hangi IR dalgaboylarına ulaşmayı düşünüyorsunuz

Bilinen IR bantları içinden yerleşkenin izin verdiği bantlar (örneğin K ve sonrası) ana hedefimiz.

Bilimsel hedefleriniz var mı?

Temelde iki seçeneğimiz var: 1) ya teleskop, ayna kaplaması ve odak düzlemi araçlarını tek konuya bağlı çalıştıracağız, 2) ya da kaplamayı olabildiğince genel tutup IR astronomisinde her türlü takip ve tarama çalışmalarına ağırlık verilecek.

Peki Türk astronom ve astrofizikçiler olarak ne yapabiliriz?

Öncelikle, çalışma konularımız arasına IR astronomisini koymalıyız. Yapageldiğimiz çalışmaların dalgaboyunu genişletip karacisim eğrisini tamamlayarak bilimsel olarak daha geniş bir pencereden bakabiliriz. İleriye dönük olarak da öğrencilerimize IR astronomisinin önemini ve içeriğini anlatmaya, yeni dersler açmaya, tez konuları vermeye ve teknik açıdan gerekli algılayıcıları ders içeriklerine koymaya başlayabiliriz.

Teknik
Meteoroloji verisi neden Palandöken’den alındı?

Bölgede aynı yükseklikte iki tepe var: Palandöken ve Karakaya Tepeleri. 2007’den beri Palandöken’den meteoroloji gözlemleri yapılmaktadır. Yerleşke olarak düşünülen “Karakaya Tepelerine” ise altyapı Ocak 2011’de çıkmıştır. Nisan-Mayıs 2011 gibi asıl yerleşkeden meteoroloji gözlemlerine başlanacaktır.

Yerleşkenin fotometrik (IR ve V) arkaışıması ölçülecek mi?

Yerleşkeye altyapı yeni çıkarıldığı için bu çalışma da 2011 içinde başlatılması planlanmaktadır.

Yerleşkede yapılan ve yapılacak astronomik çalışmalar nelerdir?

Palandöken’de 2010 yılında görüş (DIMM) gözlemleri başlatılmıştır. 2011 yılında da Karakaya tepelerinde görüş gözlemlerine başlanacaktır. Çap için hangi sınıf düşünülüyor?IR astronomisinde kullanılan teleskoplar örnek alındığında başlangıç sınıfımız 3+ olmakta. Ancak, ayna ve mekanik konularındaki gelişmeler 4+ sınıfının da düşünülebilir olduğunu göstermektedir. Ancak son karar, bilimsel hedefleri bütçeye ne kadar uydurabildiğimize göre verilecektir.

Nasıl bir kurgu düşünülüyor?

Bu çaptaki teleskoplar için olası tek bir kurgu var. O da ‘Alt-Az’.

Bu kurgu ile odak düzlemi nasıl olacak?

Alt-Az için en ideal odak sol ve sağa ayrılmış Natsymth odak olmaktadır. Bu sınıftaki teleskoplarda ayrıca “Birincil Odak” ve “Cassegrain Odak”lar da kullanılagelmektedir.

IR teleskop deniyor. Görünür bölge gözlenemeyecek mi?

IR yansıtıcılığı düşünüldüğünde görünür bölgenin tümünü ve IR’yi kapsayacak bir kaplama yok (bkz. Metal Kaplamalar). Bu yüzden görünür bölgenin mavi tarafından kayıp olacak. Temel kaplama malzemesine göre (Au, Ag, Al) yaklaşık 400nm’den sonrasında her iki bölgede gözlem yapılabilebilecektir.

Doğu Anadolu Gözlemevi