Yıldızlararası ortamda ilk kez Hidrojen peroksit molekülleri belirlendi. Bu keşif, hayat için çok önemli olan su ve oksijen molekülleri arasındaki bağlantı hakkında ipuçları sağlamaktadır. Hidrojen peroksit, Dünya’nın atmosferindeki su ve ozonun kimyasında anahtar bir role sahip olup, dezenfektan ve saç ağartıcı özellikleriyle de tanınmaktadır. Şimdi ise bu molekülün uzaydaki varlığı, ESO’nun Şili’de bulunan APEX teleskopunu kullanan gökbilimciler tarafından ilk kez belirlenmiştir.
Bu keşfi, bir uluslararası gökbilimciler grubu, Şili Andları’ nda deniz seviyesinden 5000 metre yükseklikteki Chajnantor platosunda bulunan Atacama Rehber Deneyi teleskobu (APEX) ile yapmıştır. Bu bilim insanları, gökadamızda bizden 400 ışık yılı uzaklıkta bulunan Rho Ophiuchi yıldız sistemi yakınlarındaki bir bölgeyi gözlemlemişlerdir. Bu bölge, yeni yıldızların doğmakta olduğu çok soğuk (yaklaşık -250 derece Celsius) ve yoğun kozmik gaz ve toz bulutlarını içermektedir. Bu bulutlar, ağırlıklı olarak Hidrojen’den oluşsalar da eser miktarda diğer kimyasallar da içermekte ve uzayda moleküllerin varlığını araştıran gökbilimciler için önemli bir araştırma hedefi olmaktadırlar. APEX gibi milimetre ve milimetre altı dalga boylarında gözlem yapan teleskoplar, bu moleküllerden gelecek işaretleri ortaya çıkarmak için uygundurlar.
Şimdi, bu gökbilimciler grubu, Rho Ophiuchi bulutlarının bir kısmından gelen ve Hidrojen peroksit tarafından yayılan ışığın karakteristik izlerini keşfetmişlerdir.
İsveç’teki Onsala Uzay Gözlemevi’nden gökbilimci Per Bergman, “APEX ile Hidrojen peroksitin izlerini keşfetmekten çok heyecan duyduk. Laboratuvar deneylerinden hangi dalga boylarına bakacağımızı biliyorduk, ancak söz konusu buluttaki Hidrojen peroksit 10 trilyon moleküle bir molekül miktarında, bu yüzden belirlemek için çok dikkatli gözlemler gerekti ”, diye konuşmuştur. Bergman, Astronomy & Astrophysics dergisinde yayınlanan bu çalışmanın ilk yazarı.
Hidrojen peroksit (H2O2), hem gökbilimciler hem de kimyacılar için öneme sahip bir moleküldür. Oluşumu, iyi bilinen ve yaşam için kritik olan Oksijen ve su molekülleriyle yakından bağlantılıdır. Gezegenimizdeki suyun büyük kısmının uzaydan geldiği düşünüldüğü için bilim insanları uzayda suyun nasıl oluştuğunu anlamak istemektedirler. [1].
Hidrojen peroksitin, uzayda kum ve isi andıran çok küçük kozmik toz taneciklerinin yüzeylerinde Hidrojen’in (H) Oksijen molekülüne (O2) eklenmesiyle oluştuğu düşünülmektedir. Hidrojen peroksitin daha fazla Hidrojen’le tepkimeye girmesi ise suyun (H2O) oluşmasını sağlayan bir yoldur. Bu yüzden, Hidrojen peroksitin uzayda keşfi, gökbilimcilerin suyun Evren’de oluşumunu daha iyi anlamalarına olanak sağlayacaktır.
Almanya’da Max-Planck Radyo Astronomi Enstitüsü’nde yıldız oluşumu ve Astrokimya alanında çalısan Emmy Noether araştırma grubunun başında bulunan ve bu makalenin de yazarlarından biri olan Bérengère Parise, “henüz Dünya’daki en önemli moleküllerden bazılarının uzayda nasıl oluştuğunu anlamadık. Öte yandan, APEX ile Hidrojen peroksitin keşfi, bize kozmik tozda şimdiye kadar eksik sandığımız bir bileşenin bu oluşum sürecinin içinde yer aldığını gösteriyor gibi görünmektedir.”, diye konuşmuştur.
Bu önemli moleküllerin kökenlerinin birbiriyle ilişkisini anlamak için, Rho Ophiuchi ve diğer yıldız oluşumunun gözlendiği bulutları gelecekte yapılması planlanan Atacama Büyük Milimetre/milimetre altı Dizisi (ALMA) gibi teleskoplarla daha fazla gözlemlemeye ve Dünya’daki laboratuvarlarda çalışan kimyacılardan yardım almaya gerek vardır.
APEX, Max-Planck Radyo Astronomi Enstitüsü (MPIfR), Onsala Uzay Gözlemevi (OSO) ve ESO’nun ortak işbirliğinin ürünüdür. Bu teleskop, ESO tarafından işletilmektedir.
Notlar
[1] Hidrojen peroksitin bu yeni keşfi astronomların başka bir yıldızlararası gizemi aydınlatmalarına da olanak sağlayabilir: Oksijen moleküllerini uzayda bulmanın neden bu kadar zor olduğunu. Oksijen molekülleri uzayda ilk kez Odin uydusu tarafından 2007’de keşfedilebildi.
ESO-Türkçe (Çeviri:Sıtkı Çağdaş İnam-Başkent Üniversitesi – Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü – ESON Türkiye Ekibi)
