NASA’nın diğer yıldızların çevresinde dolanan gezegenleri bulma amacıyla görev yapan TESS teleskopu oldukça genç yaşta sıcak Jüpiter benzeri gezegen adayı belirledi. Keşfin gezegen statüsü alabilmesi için birkaç gözlem daha gerekiyordu ki burada imdada Spitzer teleskopu yetişti. Böylece gezegen onaylandı. Bu ve başka sıcak Jüpiter benzeri gezegenleri keşfetme, gezegenlerin nasıl oluştuğu gibi soruların yanıtlamasını sağlayabilir.
Yıldızlarına yakın yörüngeye oturmuş Jüpiter büyüklüğündeki gezegenlere sıcak Jüpiter adı veriliyor. Genç sıcak Jüpiter keşifleri ise bilim insanlarının akıllarındaki sorulara yanıt verebilir.
Bilim tarihimizdeki gezegenlerin oluşumu ve evrimi bilgimiz Güneş Sistemindeki sekiz gezegene dayanmaktadır. Ancak son 25 yılda keşfedilen 4000’den fazla ötegezegen bu konudaki düşüncelerimizin çoğunu değiştirdi.
Bu uzak dünyalar arasında sıra dışı özellikleriyle dikkat çeken sıcak Jüpiter adı verilen gezegen sınıfındakiler yer alıyor. Jüpiter büyüklüğündeki bu cisimler yıldızlarına oldukça yakın yörüngede dolanıyor. Güneş sistemimizde böyle bir cisim yok. Bilindiği üzere sistemimizde Güneş’e yakın dört karasal küçük gezegen bulunuyor. Dev gezegenler ise çok daha uzakta dolanıyor.
Sıcak Jüpiterlerle ilgili sorular oldukça fazla: Bu gezegenler yıldızlarından uzakta oluşup içeri doğru göç mü ettiler yoksa oldukları yerde mi oluştular? Eğer bu gezegenler içeri göç ettiyse bu bilgi Güneş Sisteminin oluşumu hakkında ne tür bilgi verebilir?
Bu soruların yanıtlanabilmesi için çok fazla genç sıcak Jüpiter bulunması gerekiyor. Yeni bir çalışma şimdiye kadar bulunan sıcak Jüpiterlerin en genci olan HIP 67522b’nin keşfini bildiriyor. Yaklaşık 17 milyon yıl yaşında olan ve iyi bilinen bir yıldızın çevresinde dolanıyor. Yani bilinen sıcak Jüpiterlerden bir milyar yıl daha genç. Gezegen Güneş benzeri yıldızının çevresinde 7 günde bir tur atıyor. 490 ışık yılı uzaktaki HIP 67522b yaklaşık 10 Dünya büyüklüğünde olup neredeyse Jüpiter kadar kütlelidir. Böylesi büyük bir gezegende hâkim olan unsur ise ancak gaz olabilir.
HIP 67522b TESS ile keşfedildiğinde gezegen adayıydı. Güneş’te görülen güneş lekesi gibi yıldızın yüzeyinde oldukça fazla koyu lekeler bulunuyor. Bunlar gözlem sırasında gezegene benzetilebilir. Bilim insanları gelen sinyalin gezegen kaynaklı olup olmadığını belirlemek için yakın zamanda görevini sonlandıran Spitzer teleskopunun kırmızı öte görüş yeteneğiyle üretilmiş verileri kullanarak gezegeni onayladılar.
Göç Eden Devler
Jüpiter büyüklüğünde olup yıldızlarına oldukça yakın dolanan gezegenlere ilişkin üç teori bulunmaktadır: Birincisi bulundukları yerde oluştuklarını ileri sürer. Ancak bu denli yoğun ortamda bu kadar kütleli gezegenlerin oluşumunu hayal etmek zor. Kavurucu sıcaklık yıldıza yakın alandaki malzemeyi buharlaştırmakla kalmaz, genç yıldızdaki sık patlamalarla oluşan yıldız rüzgârları bu malzemeyi ileri süpürür.
Gaz devlerinin ana yıldızlarından uzakta buz hattı* denilen alanın içinde oluşması daha muhtemel görünüyor. Jüpiter benzeri gezegenler neredeyse tamamen gazdan oluşur, sadece çekirdekleri katıdır. Bu çekirdeklerin donmuş malzemeyi toplayarak büyümesi için buz hattının ilerisinde olmaları gerekir.
Ancak bu teori gezegenin yıldızına neden bu denli yakın olduğunu açıklamıyor. Burada imdada göç etmiş olabildiklerini işaret eden yardımcı teori geliyor. Bu da göçün ne zaman başlamış olduğunu açıklayamıyor.
Bir fikre göre yıldızın henüz gaz ve toz diskiyle çevrili olduğu sırada sıcak Jüpiter’in yolculuğuna başladı. Bu senaryoda gezegenin kütlesi ile diskin kütlesi arasındaki kütle çekimi göçü başlatan ana unsur olarak gösteriliyor.
Üçüncü teori ise sıcak Jüpiter’in komşu yıldızların etkisiyle içeri göçe itilmiş olabileceğini öne sürmektedir. HIP 67522b’nin oluşurken yıldızına yakın olduğu göz önüne alınırsa bu hipotezin doğru olmadığı söylenebilir. Gezegenin nasıl oluştuğu henüz sır.
Sıcak Jüpiterlerin nasıl oluştuğu sorusu henüz yanıt bulamadı. HIP 67522b gibi daha fazla genç sıcak Jüpiterlerin keşfedilmesiyle bu soru yanıt bulabilir.
*Güneş sisteminde buz hattı ana asteroit kuşağında başlamaktadır.
