Yakın bir gökada içinde Güneş’ten 3 milyon kez daha parlak yalnız bir yıldız bulundu. Şimdiye kadar buna benzer “süper yıldızların” hepsi yıldız kümelerinde yer alırken, bu yıldız ihtişamlı bir şekilde tek başına parıldıyor. Yıldızın kökeni ise gizemini koruyor: tek başına mı oluştu yoksa bir kümeden mi atıldı. Her iki seçenek de gökbilimcilerin yıldız oluşumu hakkındaki anlayışlarını zorluyor.
Uluslararası bir gökbilim ekibi [1] Samanyolu Gökadası’nın küçük bir komşusu olan Büyük Macellan Bulutu’ndaki VFTS 682 [2] yıldızını dikkatlice incelemek için ESO’ ya ait Çok Büyük Teleskop’u (VLT) kullandılar. VLT üzerindeki FLAMES aygıtını kullanarak yıldızın ışığını analiz eden ekip, yıldızın kütlesinin Güneş’in kütlesinden 150 kat daha fazla olduğunu buldular. Bunun gibi yıldızlar şimdiye kadar sadece yıldız kümelerinin kalabalık merkezlerinde yer alıyorlardı, fakat VFTS 682 gökada içinde tek başına bulunuyor.
“Kökeni gizemini koruyan, böylesine yoğun kütleli bir yıldızın zengin bir yıldız kümesinde değil de kendi başına bulunmasına şaşırdık” diyor Kuzey İrlanda’da bulunan Armagh Gözlemevi öğrencisi ve yeni çalışmanın başyazarı Joachim Bestenlehner.
Bu yıldız, Büyük Macellan Bulutu’nda bulunan Tarantula Bulutsusu içindeki ve etrafındaki en parlak yıldızların gözlenmesini amaçlayan tarama gözlemlerinin ilk evrelerinde görüldü. Yıldız, Yerel Grubu [3] oluşturan gökadalar içinde, bünyesinde devasa gaz, toz ve genç yıldızları bulunduran en aktif yıldız doğumevinde yer almaktadır. İlk bakışta VFTS 682’nin sıcak, genç ve parlak, fakat fark edilemez olduğu düşünülüyordu. Fakat VLT kullanılarak yapılan yeni araştırma ile yıldız enerjisinin pek çoğunun Dünya’ya ulaşmadan önce toz bulutları tarafından soğrulduğu ve saçıldığı tespit edildi – aslında yıldız düşünüldüğünden daha parlak ve bilinen en parlak yıldızların arasında yer alıyor.
Yıldız tarafından salınan kırmızı ve kırmızı ötesi ışık yıldızlararası tozun arasından geçebilir ama daha kısa dalga boylu mavi ve yeşil ışık daha fazla saçılır ve kaybolur. Eğer görünüşü tozlar tarafından engellenmeseydi çok parlak mavi-beyaz renkte görülecek yıldız sonuç olarak kırmızımsı görünür.
Oldukça parlak olan VFTS 682 adlı yıldız aynı zamanda çok sıcaktır, yüzey sıcaklığı 50 000 Santigrat derece kadardır [4]. Bu sıra dışı özelliklere sahip yıldızlar kısa yaşamlarını yüksek kütleli yıldızlar için normal olduğu gibi sadece süpernova olarak sona erdirmezler, fakat belki de evrendeki en parlak patlamalar olan uzun süreli, etkileyici gama ışını patlamaları olarak ta ölebilirler. [5]
Her ne kadar VFTS 682 şimdi tek başına olarak görülse de içinde pek çok benzer “süper yıldız” barındıran zengin yıldız kümesi (genellikle R 136 denilen) RMC 136’dan çok fazla uzak değildir (Çok Büyük Bir Yıldız) [6].
Araştırma ekibinde bulunan Paco Najarro (CAB / INTA-CSIC, İspanya) “Yeni sonuçlar VFTS 682’nin, R 136 yıldız kümesinin merkezinde bulunan çok parlak yıldızlardan biriyle benzer özelliklere sahip olduğunu gösteriyor” diye ekliyor.
VFTS 682’nin orada oluştuktan sonra dışarıya atılmış olması mümkün mü? Buna benzer “kontrolden çıkmış yıldızlar” biliniyor ama hepsi VFTS’den çok daha küçükler ve böylesine büyük kütleli bir yıldızın çekimsel etkileşimler nedeniyle bir kümeden nasıl fırlatılabileceğini görmek çok ilginç olurdu.
Ekibin başka bir üyesi olan Yorick Vink, “Zengin yıldız kümelerinde en büyük ve en parlak yıldızların oluşmasının kolay olduğu görülüyor” diye ekliyor. “Ve her ne kadar mümkün gözükse de, bu parlak ışıltıların kendi başına nasıl oluştuğunu anlamak zor. Bu VFTS 682’yi gerçekten büyüleyici bir nesne yapıyor.”
Notlar
[1] VFTS 682’nin analizi Armagh Gözlemevi’nden Jorick Vink, Götz Gräfener ve Joachim Bestenlehner tarafından gerçekleştirildi.
[2] VFTS, İngiltere Gökbilim Teknoloji Merkezi’nden (Edinburgh) Christopher Evans yönetimindeki ESO Genişletilmiş Programı bünyesinde yürütülen “VLT-FLAMES ile Tarantula Taraması” projesinin kısaltmasıdır.
[3] Yerel Grup Samanyolu ve Andromeda gökadaları ile birlikte Macellan Bulutları da dahil pek çok küçük gökadayı içeren küçük bir gökadalar grubudur.
[4] Karşılaştırma için, Güneş’in yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 5500 Santigrat derecedir.
[5] Gama-ışın patlamaları Evrendeki enerjileri en yüksek olaylar arasındadır ve ürettikleri yüksek enerji yörüngedeki uzay araçları tarafından tespit edilebilir. İki saniyeden daha fazla süren gama ışını patlamaları uzun patlamalar olarak değerlendirilir ve kısa süreli olanlar kısa patlamalar olarak bilinirler. Uzun patlamalar yıldız oluşumu meydana gelen gökadalardaki büyük kütleli genç yıldızların süpernova patlamalarıyla ilişkilidirler. Kısa patlamalar iyi anlaşılamamıştır, fakat nötron yıldızları gibi iki yoğun nesnenin birleşmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
[6] Eğer VFTS 682, R 136’nın Dünya’dan olan uzaklığı kadar bir konumda olmuş olsa o zaman kümenin merkezinden itibaren 90 ışık yılı boyunca uzanırdı. Eğer uzaklıklar anlamlı ölçüde farklı olursa o zaman ayrıklık çok daha büyük olabilir.
