NASA’nın Swift uydusu Samanyolu merkezine doğru bir kaynaktan yükselip alçalan yüksek enerjili X-ışınları yakaladı. Ender rastlanan X-ışını kaynağının daha önce bilinmeyen bir yıldız kütleli karadelik olduğu belirlendi.
NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden Neil Gehrels: “Parlak X-ışını novaları gökyüzünde çok ender rastlanır ve Swift bunlardan birini yakaladı. Aslında bu beklediğimiz bir şeydir” diyor.
Kısa ömürlü bir X-ışını novası bir aylık süre içinde kaybolur birkaç gün içinde muazzam parlaklığa ulaşır. Bir nötron yıldızı ya da karadelik çevresinde depolanan gaz bir süre sonra patlayarak kendini gösterir.
16 Eylül günü ve ertesi günü Swift’in Burst Alert Teleskopu bu patlamayı gördü.
Swift J1745-26 olarak kodlanan nova Yay takımyıldızı yönünde ve gökadamızın merkezinden birkaç derece uzağında yer almaktadır. Gökbilimciler nesnenin net uzaklığını bilmemesine karşılık onun gökadanın 20 000-30 000 ışık yılı uzağında olduğunu düşünüyor.
Yer merkezli gözlemevleri kızılötesi ve radyo emisyon algılamasına karşılık kalın toz bulutları nedeniyle görünür ışıkta Swift J1745-26 nesnesi görülemedi.
18 Eylül tarihinde nesneden gelen yüksek enerjili X-ışınları, -görünür ışığın 10 000 elektron volt ya da birkaç katı- meşhur Yengeç Bulutsusu’na eşdeğer bir yoğunluktaki süpernova kalıntısına denk gelir. Bu nedenle de nesne Güneş Sistemi dışındaki parlak kaynaklardan biri olarak kabul edilir.
Swift J1745-26 novasından gelen X-ışınlarının normal X-ışınlarının 30 katından fazla parlaklığa ulaştığı belirlendi.
Swift ekibinden İtalya’daki Brera Gözlemevi’nde çalışan astrofizikçi Boris Sbarufatti: “Gördüğümüz X-ışını novanın merkezinde bir karadelik olduğunu söyleyebiliriz. X-ışınları kaybolduktan sonra onun kütlesini ölçüp karadeliğin durumunu onaylayabiliriz” diyor.
Düşük kütleli X-ışını ikili sistemi (low-mass X-ray binary-LMXB) bir karadelik ve güneş benzeri bir yıldızdan oluşur. Yıldızdan karadeliğe doğru akan gaz karadelik çevresinde dönerek yoğunlaşır ve disk içine girer. Çoğu LMXB’de karadeliğe yönelerek biriken gaz ısınarak X-ışınları üretir.
Bu akışın düzeni yıldızdan karadeliğe akan maddenin oranına bağlıdır. Bir barajda biriken suyun akan su nedeniyle soğutması gibi yıldızdan akan gaz biriken sıcak gazı iyonlaştırır ve bu da bir gelgit dalgasına neden olur.
Goddard’dan astrofizikçi John Cannizzo: “Her patlama sonucunda iç disk parçalanır ve karadeliğe düşen maddenin azalmasına neden olarak X-ışını yayılmasını durdurur. Yıllar sonra karadeliğe akan gazın diskte birikmesiyle yeni bir X-ışını patlaması ortaya çıkar” diyor.
Bu olgu daha geniş ölçekte görülen ani parlamaları da açıklar. Bir beyaz cüce çevresine sarılan gaz, genç yıldızların çevresinde dolanan gezegenimsi diskler ve hatta gökadaların merkezlerinde bulunan süper kütleli karadelik çevrelerine sarılan gaz bu patlamalara neden olur.
Swift Kasım 2004’de göreve başladı. Araç Goddard Uzay Uçuş Merkezi tarafından izleniyor. Swift ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Almanya ve Japonya katkılarıyla yapılmıştır.
