NASA’nın birçok aracı ile birlite yeryüzündeki amatör ya da profesyonel birçok gökbilimci 21 Ocak’ta gökyüzündeki bir noktayı dikkatle izledi. Bu noktada gökyüzünde çok sık görmediğimiz bir olay meydana gelmişti: süpernova patlaması. Bizden 12 milyon ışık uzaklıktaki, görece yakın gökadalardan olan M82 ya da diğer adıyla Puro gökadası’nda belirgin bir parlama görüldü. Parlama bir süpernovaydı ve hemen SN 2014J adını aldı. Bu Ia tipi bir süpernovaydı.
Olayı daha net izleyebilmek adına gökbilimciler hemen uzay teleskoplarını M82’ye yönlendirdi: Hubble, Chandra X-ışını, NuSTAR, Fermi Gama-Işını ve Swift’i.
Patlama ilk Swift ile gözlendi. 22 Ocak’ta Swift’in Morötesi/Görünür Teleskopu ile gökada tarandı.
Süpernovayı olması gerektiği gibi parlak görmemizin nedeni gökadanın kalın toz bulutlarıdır. Ancak bu bulutlar patlamanın şiddetini bile gizleyemiyor, sadece biraz parlaklığını azaltabiliyor.
Mid-ultraviolet light is shown in blue, near-UV light in green, and visible light in red.
Buna karşılık bu gözlem gökbilimcilere bir olanak sağladı: süpernova patlamalarından yayılan ışığın tozdan nasıl etkilendiğini hesaplamak. Ia süpernovaları tıpkı bir mum alevi gibi belirgin bir parlaklığa sahiptir ve o nedenle bu tür patlamalarda gördüğümüz ışığın şiddetini ölçerek diğer sönük cisimlerin uzaklığını daha net belirleyebiliriz. Adeta bunlar uzayı keşfetmemizi sağlayan “standart bomba” gibidirler.
Ülkemizde de birçok amatör gökbilimci bu sıkça rastlanmayan müthiş gök olayını teleskoplarıyla, fotoğraf makineleriyle çekmeye çalıştı. Uğur İkizler’de bunlardan biri. Çektiği fotoğraflarla oluşturduğu filmi de bizlerle paylaştı. İkizler bu filmi el yapımı 15 cm aynalı teleskopuyla çekti. Film aslında iki görüntüyü ele alıyor: biri Mart 2012 tarihli yani patlamadan öncesi ve diğeri 23 Ocak 2014 tarihli. Böylece süpernovanın yerinin net olarak görülmesine olanak sağlıyor.
Bu tip süpernovaların oluşumuyla ilgili iki senaryo üretilmiştir. Birine göre biri beyaz cüce diğeri normal yıldız olan çift yıldızdan oluşan sistemde beyaz cüce eşi olan yıldızdan madde çalar. Bu madde beyaz cüce çevresinde dolanmaya başlar, birikir ve bir süre sonra da patlamayı sağlayan kritk kütleye ulaşır. Diğer senaryo ise iki beyaz cücenin birbiri çevresinde sarmal yörüngelerde dolanırken bir süre sonra çarpışmasıyla ifade edilir.
Hangi şekilde olursa olsun patlama sonucunda uzaya saatte on milyonlarca kilometre hızla genişleyen kızgın bir plazma kabuğu atılır. Gittikçe genişleyen kabuğu kısa ömürlü radyoektif maddeler sıcak tutar. Süpernovanın parlaklığının zirveye ulaşmasını kabuğun boyutu, şeffaflığı ve radyoaktif ışıma arasındaki etkileşim belirler. Gökbilimcilere göre süpernova Şubat ayının ilk haftasında basit bir dürbünle bile görülecek kadar parlaklığa ulaşacak.
Puro Gökadası Büyükayı takımyıldızı içerisinde bulunuyor. Gökada küçük teleskoplar için ideal bir gözlem cismidir. M82 bizim gökadamıza göre birkaç kat daha parlak olup bu nedenle fotojenik görüntü vermesi, içindeki güçlü yıldız oluşumlarına bağlıdır.
