ESO’nun Çok Büyük Teleskopu bir kırmızı dev yıldızı çevreleyen, gaz ve tozdan oluşan Toby Jug Bulutsusu’nın kayda değer detaylara sahip yeni bir görüntüsünü elde etti. Görüntü bulutsunun karakteristik yay şeklindeki yapısını, ismine benzer şekilde, eli olan bir sürahiyi andırıyor.
Yeryüzünden 1200 ışık-yılı uzaklıkta güney takımyıldızlarından Omurga doğrultusunda bulunan Toby Jug Bulutsusu, daha resmi ismiyle IC 2020, bir yansıtma bulutsusu örneğidir. Burası, iç kısmında bulunan HD 65750 adlı yıldız tarafından aydınlatılan bir gaz ve toz bulutudur. Tür olarak kırmızı dev olarak bilinen bu yıldızın kütlesi Güneş’in beş katı kadardır, ancak 50 milyon yıllık genç yaşına rağmen, yaşamında ileri bir safhadadır, yani aslında yaşlıdır [1].
Bulutsu sahip olduğu maddenin bir kısmını kaybeden yıldız tarafından meydana getirilmiştir, yıldızın dış tarafından uzaya atılan madde soğuyarak bir gaz ve toz bulutuna dönüşür. Toz içerisinde karbon ve basit, ısıya dayanıklı titanyum dioksit ve kalsiyum oksit (kireç) gibi bileşikler bulunmaktadır. Bu durumda, bulutsunun kırmızı-ötesi ışık bölgesinde yapılan detaylı gözlemleri yıldız ışığını yansıtan bileşenin büyük olasılıkla silikon dioksit (çakmak taşı) olduğuna işaret ediyor.
IC 2220 yıldız ışığı toz tanecikleri tarafından yansıtıldığı sürece görünür durumdadır. Bu göksel kelebek benzeri yapı neredeyse simetriktir, ve bir ışık-yılı genişliğindedir. Bir yıldızın ömründe bu aşama kısa-sürelidir ve bu tür nesneler nadir olarak görülmektedir.
Kırmızı devler, yıldızların yaşlanıp ömürlerinin sonuna yaklaşmalarıyla oluşur. Yıldızların uzun ömürleri boyunca yakıt olarak kullandıkları hidrojen tükenmeye başlayınca bu safhaya geçilir. Bundan sonra yıldızın atmosferi dışarıya doğru gittikçe genişler. HD 65750 gibi yıldızlarda bir karbon-oksijen çekirdeğini çevreleyen helyumdan oluşan bir kabuk bulunur, buna bazen yıldızın yüzeyine yakın bir bölgede bulunan hidrojen kabuğu eşlik eder.
Milyarlarca yıl içinde, Güneş’imiz de bir kırmızı dev olarak genişleyecek. Güneş atmosferinin bu genişlemeyle Dünya’nın şimdiki yörüngesinin ötesine kadar şişmesi bekleniyor, bu süreçte iç gezegenler yutulacaklar. Sonrasında, yeryüzü çok kötü bir hale dönüşecek. Yıldızsal genişleme ile başlayan güçlü yıldız rüzgarları ve artan radyasyon yeryüzündeki yaşamın sonunu getirecek ve tüm gezegen sonunda erimeye başlamadan okyanuslardaki sular tümüyle buharlaşacak.
İngiliz gökbilimciler Paul Murdin, David Allen ve David Malin IC 2220’ye şeklinden dolayı Toby Jug Bulutsusu adını verdiler. Toby Jug eski bir İngiliz sürahisidir ve üzerinde insan figürleri bulunur.
Bu görüntü ESO Kozmik Mücevherler programı kapsamında oluşturulmuştur [2].
Notlar
[1] Çok fazla kütleye sahip yıldızlar Güneş gibi daha hafif yıldızların milyarlarca yıllık yaşam sürelerine göre çok daha kısa süren, milyon yıl mertebesinde hızlı bir yaşam süreci geçirirler.
[2] Bu görüntü ESO’nun Kozmik Mücevherler programı kapsamında elde edilmiştir. Bu, ESO teleskopları kullanılarak gökbilim görüntülerinin eğitim ve hakla ilişkiler amaçlı kullanımı için geliştirilen yeni girişimdir. Program çoğunlukla gökyüzü koşullarının bilimsel gözlemler için uygun olmadığı zamanları, görsel olarak ilginç, merak uyandırıcı ve ilgi çekici cisimlerin fotoğraflarını çekmek için kullanıyor. Toplanan tüm veriler ayrıca ESO’nun bilim arşiviyle profesyonel gökbilimciler için de uygun hale getirilmektedir.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
