ESO’nun Çok Büyük teleskopu üzerindeki SPHERE aygıtı ile alınan yeni görüntüler yakın genç yıldızların etrafında bulunan tozlu diskleri şimdiye kadar görülmemiş detaylarıyla gözler önüne serdi. Şekil, boyut ve yapı bakımından tuhaf görünümlere sahip olan disklerin halen oluşmakta olan gezegenleri de etkilediği görüldü.
ESO’nun Şili’deki Çok Büyük teleskopu üzerinde bulunan SPHERE aygıtı gökbilimcilerin yakın yıldızların parlak ışığını engelleyerek onları çevreleyen bölgenin daha iyi görüntülerini almalarını sağlıyor. Bu yeni SPHERE görüntü koleksiyonu genç yıldızların etrafında bulunan çeşitli şekillerdeki tozlu disklerin sadece küçük bir örneğidir.
Boyut ve şekil bakımından oldukça farklı olan bu disklerin bazıları parlak halkalar, diğerleri karanlık halkalar içermekte olup, bir kısmı ise hamburgerleri andırmaktadır. Ayrıca gökyüzündeki yönlenmelerine bağlı olarak görünüşleri önemli ölçüde farklılaşmaktadır — bu yönelimler tam karşıdan görülen dairesel şekilde ya da kenardan görülen dar disklere kadar değişim göstermektedir.
SPHERE’in ana görevi doğrudan görüntüleme yöntemi ile yakın yıldızların etrafındaki dev ötegezegenleri keşfetmektir. Ancak aygıt aynı zamanda genç yıldızların etrafındaki disklerin görüntülerini elde etmek için de var olan en iyi araçlardan biridir — bu bölgeler aynı zamanda olası gezegen oluşum bölgeleridir. Bu şekildeki disklerin araştırılması, disk özellikleriyle gezegenlerin oluşumu ve varlığı arasındaki bağlantının araştırılmasında oldukça önemlidir.
Burada gösterilen çoğu genç yıldız, oldukça genç ve parlaklıkları değişen T Tauri adlı yıldız türlerinin yeni bir araştırmasıyla gözlenmiştir. Bu yıldızların etrafındaki diskler gaz, toz ve öncül-gezegenler içermektedir — yani gezegenlerin yapıtaşları ve gezegen sistemlerinin ilk halleri.
Bu görüntüler aynı zamanda kendi Güneş Sistemimizin dört milyar yıl önceki erken aşamalarının da neye benzediğini göstermektedir.
Burada sunulan görüntülerin çoğu DARTTS-S (SPHERE ile T Tauri Yıldızları Etrafındaki Diskler) taramasıyla elde edilmiştir. Hedeflerin Dünya’ya olan ortalama uzaklıkları 230 ila 550 ışık-yılı kadardır. Karşılaştırma için, Samanyolu gökadası ortalama 100 bin ışık yılı genişliğinde olup, bu yıldızların Dünya’ya görece çok yakın olduklarını söyleyebiliriz. Ancak bu uzaklıklarda bile, sönük disklerden yansıyan zayıf ışığı, ev sahibi yıldızlarının parlak ışığından ayırabilmek oldukça zordur.
Diğer yeni bir SPHERE gözlemi SHINE (Ötegezegenler için Sphere Kırmızı-Ötesi Taraması) ile bulunan GSC 07396-00759 yıldızı etrafındaki kenardan görülen disk keşfidir. Bu kırmızı yıldız bir çoklu sistemin üyesi olup DARTTS-S taramasında da yer almaktadır, ancak aynı yaşta olmalarına rağmen, bu yeni disk, aynı sistemdeki T Tauri yıldızının etrafındaki gaz zengini diskten daha fazla evrimleşmiştir. Böylece aynı yaştaki iki yıldızın etrafındaki disklerin evrimsel zaman ölçeği arasındaki fark gökbilimcilerin çözmek istediği bir bulmaca olarak kalmakta ve bu nedenle diskler ve özellikleri hakkında daha fazla gözlem yapma gereği duymaktadırlar.
SPHERE’i kullanan gökbilimciler ayrıca diğer etkileyici görüntüleri, diskin bir gezegenle olan etkileşimini, sistemdeki yörünge hareketlerini ve diskin zamanla evrimini de araştırmak için kullanıyor.
SPHERE ile elde edilen yeni sonuçlar, ALMA gibi diğer teleskoplardan alınan verilerle birlikte, genç yıldızlar ve gezegen oluşumu gibi karmaşık süreçlerin nasıl geliştiğini anlamaları konusunda gökbilimcilere devrimsel fikirler sağlıyor.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
