Sonunda Karadeliğin Olay Ufkunun Fotoğrafı Çekildi

Son günlerde çok merak edilen açıklama nihayet yapıldı. Herkes, bilimle içli dışlı olanlar ve olmayanlar bile bugünü dört gözle beklediler ve bekledik. Sonuç, evet önemli bir gelişmeydi. Ama bu gelişme için bu kadar merak uyandırmak şart mıydı diye de aklımdan geçmiyor değil.

Neyi açıkladılar? Şunu: Bir karadeliğin olay ufku ile onun sınırındaki madde diskinin fotoğrafını çektik, dediler. (Yani bazı sayfalarda yazıldığı gibi karadeliğin fotoğrafı değil bu, dikkat!) Eee bunu zaten kuşlar söylemişti. Yani bize haber uçuranlar böyle bir fotoğrafın çekildiğini söylemişlerdi. Biz de bu ön bilgi verildiyse devamında daha neler gelecek diye çooook heyecanlandık. Ancak olmadı. Heyecanımız ‘hııı’ nidaları arasında boğuldu.

Gerçekte bu haber oldukça önemli. Ancak beklentimizi öylesine yüksek tuttuk ki, bu açıklama bizde hüsran duygusu bıraktı. Yani, stratejik hata yapıldı, kanımca.

Neyse… Bu yoğun duygu ve hayal kırıklığını bir kenara bırakıp olaya bakalım. Önce karadelikten başlayalım.

Karadelikler oldukça yoğun ve bundan dolayı çok büyük kütle çekimleri olan cisimlerdir. Kütle çekimleri öylesine büyüktür ki hiçbir ışıma yapmazlar. Çekimlerine kapılan maddeyi tıpkı bir lavabodan boşalan su gibi çevresine sararak yavaş yavaş sindirirler. Işıma yapmadıklarından dolayı da görülmezler, fotoğrafları çekilemez. (Burada bahsettiğim ışıma ise ışığın tüm tayflarıyla ilgilidir. Bir fizikçiye ışık dediğinizde sizin anladığınız ışığı değil, morötesinden TV dalgalarına kadar olan tüm tayfı anlar. Tayf ne peki? Google ne güne duruyor, tayfı da ona sorun 🙂 )

Bugüne kadar karadeliklerle ilgili bir haber verdiğimizde kullandığımız görseller bilgisayar ortamlarında oluşturulmuş çizimlerdi. Yani elimizde bir karadeliğin çevresi de dâhil olmak üzere gerçek bir fotoğrafımız yoktu. Şimdi ise var.

İşte, haberin ya da çalışmanın önemi burada. İlk kez bir gökada merkezinde yatan dev bir karadeliğin çekiminin başladığı olay ufkunun ve buna sınır olan parlak çevresinin fotoğrafı elde edildi.

Fotoğraf aslında ışığı 55 milyon yılda ulaşan M87 gökadasının merkezindeki canavarın karartısını gösteriyor. Bu karadelik Güneş kütlesinin 6,5 milyar katı kadar büyük kütleli. Bu kadar uzaktaki gökadanın merkezindeki bir bölgenin fotoğrafını çekmek öyle de kolay değil. Bunun için sekiz farklı teleskop eşzamanlı olarak ve bir bütün gibi davranmaları sağlanarak çalıştırıldı. Başka bir deyişle bu teleskoplardan alınan toplam veri Dünya büyüklüğündeki bir teleskopun alacağı veriyle aynıdır! (Son cümleyi bir daha okuyunuz 🙂 )

Kullanılan teleskoplar ise bildiğimiz teleskoplardan değil; çanak anten benzeri antenleri olan radyo teleskoplardan oluşan EHT kısa adlı dizi. Bunlara ek olarak NASA’nın X-ışını dalga boyunda çalışan Chandra teleskopu, Nükleer Spektroskopik Teleskop Dizisi (NuSTAR) ile Neil Gehrels Swift Gözlemevi’de çalışmaya katkı sağladı. M87 gözlem sırasında gama ışını yayılımını izleyen Fermi teleskopu ile de izlendi.

Uzun sözün kısası… Avrupa Güney Gözlemevi ve NASA başta olmak üzere bu çalışmada birçok teleskop ve onlarca astrofizikçi çalıştı. Çıkan ürün ise muhteşem.

Bu bilgiden daha fazlası gerekli ise; https://www.nasa.gov/mission_pages/chandra/news/black-hole-image-makes-history ve Arif Solmaz’ın çevirisiyle https://www.eso.org/public/turkey/news/eso1907/ sayfalarına göz atabilirsiniz.