VISTA yaşlı küresel kümelerin izlerine rastladı.
ESO’nun kırmızı-ötesi VISTA teleskopu ile Samanyolu’nun merkezinde ilk kez RR Lyrae olarak bilinen eski tür yıldızların izine rastlandı. RR Lyrae yıldızları genellikle yaşları 10 milyar yılın üzerinde olan yaşlı yıldızsal öbeklerde yer alırlar. Bu keşif Samanyolu’nun şişkin merkezinin ilksel yıldız kümelerinin birleşmesiyle oluştuğuna işaret ediyor. Bu yıldızlar belki de tüm Samanyolu’ndaki en büyük kütleli ve en yaşlı yıldız kümelerinden geriye kalmış olabilir.
Dante Minniti (Andres Bello Üniversitesi, Santiyago, Şili) liderliğindeki bir ekip ve Rodrigo Contreras (Pontificia Katolik Üniversitesi, Santiyago, Şili) Samanyolu’nun merkezi kısmını dikkatlice inceleyen açık erişimli ESO taraması Via Lactea Değişkenlerinin (VVV) bir parçası olarak VISTA kırmızı-ötesi tarama teleskopu ile alınan verileri kullandılar. Görünür ışığa göre kozmik tozdan daha az etkilenen kırmızı-ötesi ışıkta gözlem yapıldığında ve ESO’nun Paranal Gözlemevi’ndeki mükemmel gözlem koşulları kullanıldığında, ekip bu bölgenin şimdiye kadarki en net görüntüsünü elde etmeyi başardı. Samanyolu’nun merkezinde daha önceden bilinmeyen onlarca RR Lyrae yıldızı bulundu.
Gökadamız Samanyolu’nun merkezi yoğun bir nüfusa sahip — bu çoğu gökadada görülen bir özellik olsa da, yeterince yakın olduğu için derinlemesine çalışabilmek için eşsiz bir yer. RR Lyrae yıldızlarının keşfedilmesi gökbilimcilerin bu merkezi şişkinliklerin nasıl oluştuklarını söyleyen iki ana rakip teori arasında karar vermelerine yardım eden zorlayıcı kanıtlar sağlıyor.
RR Lyrae yıldızları genellikle yoğun küresel kümelerde bulunurlar. Tür olarak değişen yıldızlardır ve her RR Lyrae yıldızının parlaklığı düzenli bir şekilde azalır ve artar. Bir RR Lyrae yıldızının sergilediği bu parlaklık artışı ve sönükleşme çevrimlerinin uzunlukları gözlenerek ve yıldızın parlaklığı da ölçülerek gökbilimciler bu yıldızın uzaklığını tespit edebilir [1].
Maalesef bu mükemmel uzaklık-işaretçileri yıldızlar çoğu zaman daha genç, parlak yıldızlar tarafından gölgede bırakılmakta ve bazen de toz tarafından örtülerek gizli kalmaktadırlar. Bu nedenle, RR Lyrae yıldızlarının tam olarak Samanyolu’nun aşırı parlak merkezinde bulmak kırmızı ötesi ışıkta yapılan VVV taraması gerçekleştirilene kadar mümkün olmamıştır. Bu halde bile, ekip parlak yıldızların hâkim olduğu bir bölgede RR Lyrae yıldızlarını tespit etme görevi için “göz korkutucu” ifadesini kullanmıştır.
Yine de sıkı çalışmanın sonucunu onlarca RR Lyrae yıldızı tespit ederek aldılar. Keşifleri yaşlı küresel kümelerdeki kalıntıların Samanyolu’nun şişkin merkezi boyunca dağıldıklarına işaret ediyor.
Rodrigo Contreras şu ayrıntıyı aktarıyor: “Samanyolu’nun merkezinde keşfedilen RR Lyrae yıldızları gökada çekirdeğinin oluşumu hakkında önemli anlamlar içeriyor. Kanıtlar şişkin bölgenin başlangıçta birkaç küresel kümenin birleşmesiyle oluştuğu senaryosunu destekliyor.”
Şişkin gökada merkezlerinin küresel kümelerin birleşmesiyle oluştuğunu öne süren teori, aslında bu merkezlerin hızlı gaz yığışması nedeniyle oluştukları hipoteziyle mücadele etmektedir. Bu RR Lyrae yıldızlarının ortaya çıkarılması — neredeyse her zaman küresel kümelerde bulunurlar — Samanyolu’nun merkezinin aslında birleşme yoluyla oluştuğunu gösteren çok güçlü bir kanıttır. Bundan dolayı, diğer tüm benzer gökada merkezleri benzer şekilde oluşmuş olabilir.
Gökada evrimi konusundaki önemli bir teori için bu yıldızların sadece varlığı güçlü bir kanıt olmasa da, neredeyse 10 milyar yılın üzerindeki yaşları ile — sönük, ancak Samanyolu’ndaki en yaşlı ve en büyük kütleli yıldız kümesinden geriye kalmayı başaran inatçı kesimi temsil etmektedirler.
|
|
|
|
Notlar
[1] RR Lyrae yıldızları, Sefeidler gibi bazı diğer düzenli değişen yıldızlara benzer şekilde, parlaklıklarındaki değişim hızına karşılık ne kadar parlak olduklarını gösteren basit bir ilişki sergilemektedirler. Daha uzun değişim dönemlerine sahip olanlar daha parlak olan yıldızlardır. Bu dönem-parlaklık ilişkisinden yıldızın uzaklığı; değişim dönemi ve görünür parlaklığı bilgilerinden bulunabilmektedir.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
