Uluslararası bir gökbilimci ekibi, ESO’nun Çok Büyük teleskobunu ve diğer teleskopları kullanarak, çok farklı yaşlara sahip yıldızlara ev sahipliği yapan, Samanyolu gökadasının erken dönemlerine ait fosilleşmiş bir kalıntıyı ortaya çıkardı. Bu sistem bir küresel yıldız kümesine benziyor ancak bu bildiğimiz kümelerden değil. Bu kümedeki yıldızlar gökadamızın en yaşlı yıldızlarına şaşırtıcı derecede çok benziyor ve gökadamızın geçmişi ve bugünü arasındaki boşluğu anlamamızda bir köprü görevi görüyor.
Gökada merkezi yönünde ve Yay takımyıldızında, 19000 ışık yılı uzaklıkta bulunan Terzan 5; keşfedilişinden bu yana kırk küsür yıldır bir küresel küme olarak sınıflandırılıyordu. Şimdi, İtalyan bir gökbilimcinin başında olduğu ekip Terzan 5’in bilinen diğer kümelerden farklı olduğunu keşfetti.
Ekip, veriyi yer merkezli teleskopların ve uzay teleskoplarının [1] yanı sıra Çok Büyük teleskop üzerine monte edilmiş olan Çoklu Eşlenik Uyarlamalı Optik Aygıtı ile [2] elde etti. Ekip, Terzan 5’in içinde sadece barındırdıkları elementlerin farklılığı bakımından değil, yaklaşık 7 milyar [3] yıllık yaş farkıyla da birbirinden ayrılan iki önemli yıldız çeşidinin bulunduğuna dair ikna edici kanıtlar elde etti.
İki yıldız populasyonunun yaş farkı, Terzan 5’teki yıldız oluşum sürecinin sürekli olmayıp iki belirgin yıldız oluşum patlaması tarafından kontrol edildiğine işaret ediyor. INAF, İtalya ve Hollanda Groningen Üniversitesinden çalışmanın diğer yöneticisi Davide Massari şöyle diyor: “Bu durum Terzan 5’in atasının ikinci nesil yıldızların oluşabilmesi için çok fazla miktarda gaz içermesini ve çok büyük kütleye sahip olmasını gerektiriyor. En azından 100 milyon Güneş kütlesine.”
Terzan 5’in olağandışı özellikleri, onu Samanyolu’nun ilk günlerinden kalma yaşayan bir fosil olması için ideal aday yapıyor. Gökada oluşumu üzerine güncel teoriler, muazzam büyüklükteki gaz kümeleri ile yıldızların birbirleriyle birleşme ve erime yoluyla etkileşerek Samanyolu’nun ilkel şişkinliğini oluşturduğu yönünde.
İtalya, Bologna Üniversitesinden çalışmayı yürüten Francesco Ferraro, “Bu gaz küme kalıntılarından bazılarının nispeten bozulmadan kalmış ve gökadanın içinde gömülü olarak varlıklarını korumuş olabileceğini düşündük.” diyor. “Bunun gibi galaktik fosiller gökbilimcilerin Samanyolu’nun tarihinin önemli bir bölümünün yeniden yazılmasına olanak tanıyor.”
Terzan 5’in özellikleri bir küresel küme için normal olmasa da, Samanyolu’nun yoğun merkez bölgesindeki gökada şişkinliğinin içinde bulunan yıldız populasyonun özelliklerine çok benziyor. Bu benzerlikler, Terzan 5’i fosilleşmiş gökada oluşumu kalıntısı yapabilir ki bu da Samanyolu’nun en eski yapıtaşlarından birini temsil eder.
Bu varsayım Terzan 5’in iki yıldız populasyonu oluşturabilmesi için gereken kütle sayesinde güçleniyor: yaklaşık 12 milyar yıl önce gökada oluşumu sırasında gökada şişkinliğini oluşturduğu varsayılan muazzam kümelerinki gibi bir kütle. Terzan 5 bir şekilde milyarlarca yıl boyunca bozulmadan hayatta kalmayı başardı ve Samanyolu’nun uzak geçmişinin bir parçası olarak muhafaza edildi.
“Terzan 5’in bazı özellikleri, yüksek kırmızıya kaymaya sahip yıldız oluşum gökadalarında gördüğümüz büyük kümelerdekine benziyor. Yüksek kırmızıya kayma, benzer oluşum sürecinin yerel bölgede ve evrenin uzak köşelerinde, gökada oluşum çağında meydana geldiğini belirtiyor. “ diyerek devam ediyor Ferraro.
Sonuç olarak, bu keşif gökada oluşum sürecini çok daha iyi anlamanın yolunu açtı. Ferraro, keşfin önemini şöyle açıklıyor: “Terzan 5, yakın ve uzak evren arasında bir bağ, gökada çekirdeğinin oluşum sürecinin yaşayan bir tanığı olarak nitelendirilebilir.” Araştırma, gökbilimcilere gökada oluşumunun gizemlerini çözmek için bir yol sunuyor ve Samanyolu’nun karmaşık tarihine eşsiz bir bakış takdim ediyor.
Notlar
[1] Araştırmacılar NASA/ESA Hubble uzay teleskobu üzerinde bulunan Geniş Alan Kamerası 3’ü ve Keck teleskobundaki ikinci nesil Yakın Kırmızı-ötesi kamerayı da kullandı.
[2] Çoklu Eşlenik Uyarlamalı Optik Aygıtı (MAD) E-ELT konsepti ve ikinci nesil VLT aygıtları çerçevesinde farklı MCAO yeniden yapılanma tekniklerinin uygulanabilirliğini göstermeyi hedefleyen bir çoklu-eşlenik uyarlamalı optik sistemidir.
[3] Saptanan iki yıldız populasyonun yaşları yaklaşık olarak 12 milyar ve 4.5 milyar yıl.
