Titan, Europa, Io ve Phobos, Güneş Sistemi’nin öne çıkan sıra dışı uydularıdır. Peki diğer sistemlerde Güneş Sistemi’ndeki gibi uydular olabilir mi? Ya da yıldızı olmayan ‘özgür’ gezegenlerde…
NASA’nın desteklediği araştırmada “öteuyduların” olabileceği, ancak şimdilik bunların varlığının doğrulanmasının olanaksız olduğu belirtiliyor olsa da bu yolda önemli bir adım atıyor. Aslında böyle bir keşfin sadece bir gözlemle gerçekleşebileceğini de unutmayın. (Normalde bir ötegezegenin onayı için en az üç farklı teleskopla görülmüş olması gerekir. Ancak bir gezegenin uydusu için bu kadar şanslı olunmayabilir.)
Astrophysical Journal’da yayınlanan yeni çalışmanın baş yazarı Notre Dame Üniversitesi’nden David Bennett: “Öteuydu (exomoon) adaylarını tekrar gözlemek mümkün olmayacaktır. Ama bu gibi durumların üstesinden gelecek önemli verilere ulaşabiliriz” diyor.
Keşif kütleçekimsel mikro-mercekleme yöntemiyle gerçekleşti. Bu teknikte ön plandaki yıldız daha uzaktaki bir yıldızın ‘görsel açıdan yakınından’ geçerken, uzaktaki yıldızdan gelen ışığı bir mercek gibi büker ve onu büyük gösterir –tıpkı bir merceğin uzak bir cismi göstermesi gibi. Böyle bir olay yaklaşık bir ay boyunca devam eder.
Ön plandaki yıldızın çevresinde dolanan bir gezegen varsa bu gezegen görülen ışığı ya daha kuvvetli ya da daha zayıf hale getiren ikinci bir mercek gibi davranır. Bu parlaklık farklılığını irdeleyen gökbilimciler, yıldızın kütlesini esas alarak gezegenin kütlesini hesaplamaya çalışır.
Bazı durumlarda ise ön taraftaki cisim bir yıldız değil gezegen olabilir ve onun çevresinde dolanan karanlıkta kalmış olan da onun uydusu. Araştırmacılar böyle bir durumda gezegene bakarak diğer cismin kütlesini kestirmeye çalışabilir. Gökbilimciler Kepler uzay aracı verileriyle sadece gezegen değil öteuyduda keşfetmeye çalışsalar da şimdiye kadar böyle bir keşif gerçekleşmemişti.
Yani çalışmada ön planda gerçekleşen merceklemeye neden olan cismin yapısı net değildir. Çünkü cisim gezegenin 2000’de 1’i kadar küçük. Başka bir ifadeyle gezegen Jüpiter’den daha büyük kütleli olup uydusu Dünya’dan çok daha küçük kütleli.
Gökbilimciler karşılarına bu durumda iki farklı senaryo çıktığını söylüyor.
NASA-JPL’den Ötegezegen Keşif Programı Ofisi baş bilimcisi Wes Traub: “İlk olasılık büyük cismin bir gezegen ve ona eşlik eden diğerinin uydusu olmasıdır. Araştırmacıların modelleri bu cismin uydu olduğuna işaret ediyor ama doğaya baktığınızda yıldız çözümünün öne çıktığı görülüyor” diyor.
Bu gizemin çözümü ise iki cismin arasındaki uzaklığın ölçümünde yatıyor. Dünya’ya yakın alt-kütleli bir cisim ile uzakta ve daha büyük bir cismin parlaklık miktarı aynı görünecektir. Parlaklık ölçümünü bir kez değil birkaç kez ölçmek gerekir. Yine de keşfedilen bu gizemli MOA-2011-BLG-262 adlı sistemin cismi şimdilik öteuydu olarak işaretlendi.
Gelecekte merceksel çalışmalarla bu uzaklık ölçümleri gerçekleşebilir. Örneğin Spitzer ve Kepler gibi Dünya’dan yeterince uzaktaki yörüngelerde dolanan uzay araçları ile paralaks yöntemi kullanılarak hesaplamalar yapılabilir.
Peki paralaks nedir? Basit… Paralaks temel olarak iki gözün uzaktaki bir cismi farklı konumlarda görmesi olarak tanımlanır. Uzaktaki bir yıldıza iki karşı konumda bulunan teleskop baktığında farklı konumlar algılayacaktır. Bu bir de mercek etkisiyle birleştirildiğinde yıldızın ışığının ne kadar büyütüldüğü ortaya çıkacaktır. Kepler ya da Spitzer gibi bir uzay teleskopu gözlem verisiyle ya da Dünya’nın iki farklı yerinde kurulu olan yer teleskoplarının gözlem verileriyle benzer çalışmalar yapılabiliyor.
Daha önce benzer bir çalışmayla yıldızı olmayan gezegenlerle ilgili ilginç bir teori oluşturulmuştu: Özgür Gezegenler..
Yeni keşfedilen cisim gerçekten bir öteuydu ise bu gerçekten özgür bir gezegene bağlı olacak. Gezegen bir şekilde bağlı olduğu sistemden atılmış olabilir. Bu sınırdışı edilme sırasında uydusu da gezegenle birlikte boş uzayda özgürce seyahat ediyor olabilir.
