ESO’nun Çok Büyük Teleskop’unu (VLT) kullanan gökbilimciler yağmurun su yerine demir şeklinde yağdığından şüphelendikleri uç koşullara sahip bir gezegeni gözledi. Aşırı sıcak dev ötegezegenin gündüz vakti sıcaklığı metalleri bile eritebilecek 2400 santigrat dereceye kadar çıkabiliyor. Demir buharlarını gece tarafına taşıyan güçlü rüzgarlar bunları demir taneciklerine dönüştürüyor.
Kornmesser)
“Bu gezegende yağmurlu bir akşamüstü olduğu söyleyebilir, demir yağdığı değil,” diyor İsviçre, Cenevre Üniversitesi’nden profesör David Ehrenreich, kendisi bu sıradışı gezegenin bugün Nature dergisinde yayımlanan araştırmasına liderlik ediyor. WASP-76b olarak bilinen bu gezegen 390 ışık-yılı uzaklıkta Balık takımyıldızı doğrultusunda yer alıyor.
Bu ilginç olay ‘demirden yağmur’ olayının gerçekleştiği gezegenin sadece tek bir yüzünün yıldızına dönük olması nedeniyle gerçekleşiyor, soğuk olan gece tarafı sürekli olarak karanlıkta kalıyor. Aynı Dünya çevresindeki Ay’a benzer şekilde, WASP-76b yıldızıyla ‘çekimsel olarak kilitli’: kendi etrafındaki dönme süresiyle, yıldızı etrafındaki dolanma süresi eşit.
Gündüz tarafında yıldızından aldığı ışıma miktarı Dünya’nın Güneş’ten aldığı ışık miktarının binlerce katına eşit oluyor. Sıcaklık o kadar yüksek değerlere ulaşıyor ki, moleküller atomlarına ayrılıyor ve demir benzeri metaller buhar haline gelerek atmosfere çıkıyor. Gündüz ve gece yüzlerindeki yüksek sıcaklık farkı güçlü rüzgarları meydana getirerek aşırı sıcak taraftaki demir buharını, sıcaklığın 1500 santigrat derece kadar düştüğü, soğuk olan gece tarafına taşıyor.
https://frederikpeeters.tumblr.com/)
Yeni çalışmaya göre WASP-76b gece ve gündüz tarafları sadece sıcaklık farkına değil, aynı zamanda belirgin olarak farklı kimyaya da sahip. Şili’deki Atacama Çölü’nde bulunan ESO’nun VLT’si üzerindeki yeni ESPRESSO aygıtını kullanan gökbilimciler ilk kez aşırı sıcak gaz devi bir gezegendeki kimyasal değişimleri tespit etti. Gezegenin gece ve gündüz kısımlarını ayıran akşamüstü sınırında güçlü demir buharı sinyalleri bulundu. “Şaşırtıcı bir şekilde sabahları demir buharı görmüyoruz,” diyor Ehrenreich. Bunun nedeni “demir yağmuru bu uç koşullardaki gezegenin gece tarafında yağıyor.”
“Gözlemler demir buharının WASP-76b gezegeninin sıcak yüzündeki atmosfer tabakasında daha yoğun olduğunu gösteriyor,” diye ekliyor ESPRESSO bilim ekibi lideri, İspanya, Madrid Astrobiyoloji Merkezi’nden astrofizikçi Maria Rosa Zapatero Osorio. “Bu demirin bir kısmı gezegenin dönüşü ve atmosferik rüzgarlarıyla gece tarafına aktarılıyor. Burada daha soğuk ortamla karşılaşan demir, yoğunlaşarak yağmur halinde yağmaya başlıyor.”
Bu sonuçlar Portekiz, İtalya, İsviçre, İspanya ve ESO’dan ekiplerin yer aldığı ESPRESSO aygıtını üreten konsorsiyumun Eylül 2018’de yaptığı ilk bilimsel gözlemler sayesinde elde edilmiştir.
Kayalık Gezegenler ve Kararlı Tayf Gözlemleri İçin Echelle Tayfölçeri — ESPRESSO’nun tasarım amacı Güneş-benzeri yıldızların etrafındaki Dünya-benzeri gezegenleri bulmaktı. Ancak, aygıtın çok yönlü olarak kullanılabileceği görüldü. “VLT’nin hatırı sayılır gücü ve ESPRESSO’nun aşırı kararlılığı sayesinde, kısa sürede ötegezegen atmosferlerini araştırmak için öncül bir makineye sahip olduğumuzun farkına vardık.” diyor Pedro Figueira, ESO Şili’den ESPRESSO aygıt bilimcisi.
“Artık elimizde olan şey en aşırı ötegezegenlerin iklimini takip edebilmek için tamamen yeni bir yöntem.” diyor son olarak Ehrenreich.
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
