Mars Yörünge Keşif Aracı’ndaki HiRISE kamerası kumlu tepelerin buzla kaplandığını gösterdi. Mars’taki buz, su buzu ya da kuru buz karışımı olup bahar başlangıcındaki kaybolur. (NASA/JPL-Caltech/University of Arizona)
Mars, kış geldiğinde bir tatil bölgesine dönüşür. Sıcaklığın -123 santigrat dereceye kadar düştüğü kutup bölgelerinde gözlenen küp şeklindeki kar ve buzla kaplı tepeler soğuk mevsimin parçasıdır.
Bir Mars yılı yaklaşık iki Dünya yılı olduğundan Kızıl Gezegenin eliptik yörüngesi kış mevsiminin uzun sürmesine neden olur. Ancak, hava ne kadar soğuk olursa olsun Mars’ın hiçbir bölgesine birkaç metreden fazla kar yağmaz.
Mars’ın kış koşulları yüzeyde çalışan gezginler yardımıyla inceleniyor. Bugüne kadar birçok keşif yapıldı. Bunlardan bazıları:
İki Çeşit Kar
Mars’ta iki çeşit kar yağar: su buzu ve karbondioksit (kuru buz). Mars’ın atmosferi çok ince ve sıcaklığı çok düşük olduğundan, su-buzu yere değmeden süblimleşerek gaza dönüşür. Kuru buz karı ise yere ulaşır.
NASA’nın Jet İticileri Laboratuvarı’ndan Mars bilimcisi Sylavain Piqueux: “Biriken kar üzerinde yürümek için botlara ihtiyacınız olur ancak kayak yapmak isterseniz karın çok biriktiği bir krater ya da uçurum kenarına gitmeniz gerekecektir” diyor.
Kar Yağdığını Nasıl Biliyoruz?
Kar, Mars’ın sadece en soğuk noktaları olan kutuplarda, bulutlarla kaplı yüzeyde ve gecelerde oluşur:. Yörüngede bulunan uzay araçlarındaki kameralar bulutların arkasını göremez ve yüzeyde çalışan robotlar çok soğukta çalışamaz. Sonuçta yağan karın şimdiye kadar görüntüsü elde edilemedi. Buna rağmen bilim inanları kar yağdığını birkaç özel bilim aracından dolayı bilmekteler.
NASA’nın Mars Keşif Yörünge Aracındaki (Mars Reconnaissance Orbiter) insan gözünün göremediği dalga boylarındaki ışığı algılayan Mars İklim Sondasını (Mars Climate Sounder) kullanarak bulut örtüsünün altına bakılabilmektedir. Bilim insanları böylece yere düşen karbondioksit karını tespit edebilmektedir. 2008 yılında NASA’nın Anka Kuşu (Phoenix) yüzey aracı Mars’ın kuzey kutbunun 1600 kilometre yakınına indi. Araç yüzeye inen su-buz karını tespit etmek için lazer aletini kullandı.
Kübik Kar Taneleri
Su molekülleri donduğunda birbirilerine bağlanma şekilleri nedeniyle altı kenarlı şekil oluşturur. Aynı durum tüm kristaller için geçerlidir: Atomların dizilimi kristal şeklini belirler. Karbondioksit söz konusu olduğunda kuru buz molekülleri dörtlü şekilde bağlanır.
Piqueux: “Karbondioksit buzunun dört simetrisi olduğundan kuru buz kar tanelerinin küp şeklimde olacağını biliyoruz. Mars İklim Sondası yardımıyla bu kar tanelerinin insan saçı kalınlığından bile daha küçük olacağını söyleyebiliriz” diyor.
Don Yüzey Robotları İçin Tehlikeli
Su ve karbondioksitin her biri Mars’ta don oluşturabilir ve her iki don türü de gezegenin tümünde görülür. Viking araçları 1970’lerde yüzeye inip Mars’ı incelediklerinde su donunu gördüler. NASA’nın Odyssey yörünge aracı ise sabah güneşinde buz oluşumunu ve süblimleşmeyi gözlediler.
Baharın gelmesiyle yüzeydeki buz erimeye başlar altındaki koyu renkli kumulları ortaya çıkarır. Farklı desenli yüzeyler ilginç görüntüler oluşturur. (NASA/JPL-Caltech/University of Arizona)
Kışın Ardından
Belki de en muhteşem keşif kış sonunda, biriken tüm buzun “erimesi” ve süblimleşip atmosfere karışması ile geldi. Yüzeyde örümcek ağları, Dalmaçya lekeleri, sahanda yumurta ve İsviçre peynirini anımsatan tuhaf ve güzel şekiller görülür.
“Erime” aynı zamanda gayzerlerin patlamasına da neden olur. Yarı saydam buz güneş ışığının altındaki gazın ısınmasına ve sonunda gazın patlayarak yüzeyde tozların kalkmasına neden olur. Bilim insanları Mars rüzgârlarının hangi yönde estiğini belirlemek için bu toz hareketlerini incelemektedir.
Baharın gelmesiyle buz altındaki yüzeydeki gaz ısınarak gayzerler oluşturur. Geriye koyu renklerle görülen izler bırakır (NASA/JPL-Caltech/University of Arizona).
