Bilim insanları Mars’ın iklim değişimine bağlı olarak değişen, kuzey kutbundaki buzulların 40 yıldır sakladığı sırrı çözmek için yeni kanıt arayışına girdi. Bunun için gezegenin çevresinde dolanan Mars Yörünge Keşif Aracı’nın (MRO) verileri toplanarak büyük buzullar incelenmeye başlandı. Kuzey kutbundaki buz katmanının 3 km derine kadar indiği alınan radar görüntüleriyle saptandı. Buzun zaman içinde gelişen yapısıyla oluşan katmanlar tıpkı bir soğanın soyulması gibi üstten alta doğru bilgisayar aracılığı ile katman katman incelendi.
Kuzey buzulunun öne çıkan kanyonlarından olan Chasma Boreale, görkemli, derin ve geniş bir yapıdadır. Bazı araştırmacılar Chasma Boreale’nin volkanik sıcaklığın etkisiyle altının eriyip sele neden olduğunu düşünüyor. Diğer araştırmacılar ise bölgede kuvvetli kutup rüzgarlarının etkisiyle buzdan bir kanyonun oyularak oluştuğunu düşünüyor.
Diğer anlaşılmaz özellik ise merkezden dışarı doğru sarmal şekilde görülen oluk oluşumlarıdır. Oluşumların 1972 yılında keşfedildiğinden bu yana bilim insanları çeşitli hipotezler ortaya attılar. Bunlardan biri gezegenin dönüşünün kutuplara doğru yavaşlaması nedeni ile buradaki buzların uzaktaki sıvı buz karşımından etkilenerek çatlamasına bağlıdır düşüncesiydi. Başka bir model ise daha çok matematiksel bir hipotez. Buna göre de güneş enerjisi nedeniyle ısınan ve iletilen enerji nedeniyle çeşitli olukların oluştuğu söyleniyor.
Bu oluşumlar öncelikle iki sarmal olukları ve rüzgarın şekil vermesiyle Chasma Boreale’i oluşturdu. Buz yapısı milyonlarca yıl içinde büyümeye devam etti. Rüzgarın etkisiyle değişen buz katmanının büyümesine bağlı topografyası da değişim gösterdi. Topografya bir yüzeyin üç boyutlu görünümüdür ve burada vadiler, eğimler, ovalar gösterilir.
Araştırmaya önce bir pasta katmanları gibi buzlu katmanın düz olduğu varsayılarak başlandı. İklimsel değişimlerin etkisiyle bu katmanların hangi kısımlarının ve nasıl etkilenebileceği sınandı. Çok karmaşık olan bu çalışma ile katmanların yıllar içinde değişen özelliklerini ortaya koymaktadır.
Araştırmacılardan Jack Holt, “Kimse bu yapıların bu kadar karmaşık olabileceğini düşünmemişti. Buz tabakaları erozyon ve rüzgara bağlı olan değişimin tarihlerini saklamaktadır. Bu tabakalardan gezegendeki iklim değişimini net bir şekilde anlayabiliriz.”
Aslına bakarsanız bu sonuçlar Viking’in yolladığı görüntülerde de ortaya çıkmıştı. Ancak gelen görüntülerin çok iyi olmaması bazı bilim insanlarınca bu hipotezin göz ardı edilmesine neden olmuştu. Şimdi ise yeni teknolojik araçların aldığı görüntüler ve radar verileri o zaman ki Viking hipotezini doğrular nitelikte.
Şekiller neden sarmal? Buna yanıt olarak kutuplardan aşağı doğru yönelen soğuk ve yoğun hava akımlarının neden olduğu verilebilir. Diğer bir yanıt ise gezegenin uzaydaki devinimidir. Aynı tür devinim Dünya içinde geçerli olduğundan bu etki kasırgalara neden olduğu bilinmektedir.
Dünya üzerinde bu konuda daha fazla deney yapma imkanı bulunuyor. Antartika ve Greenland’da kullanılan hava gözlem araçları (SHARAD), Mars’taki gözlem araçlarından daha önce kullanılmıştı. Aynı aletler Mars çevresinde dolanan ve 2005 yılında fırlatılmış olan Mars Keşif Aracı’nda da bulunuyor.
SHARAD aleti ekip başkanı Roberto Seu, “40 yıl boyunca bu yüzeyin altında ne olduğunu öğrenemedik. Bana öyle geliyor ki bu aletle artık mutlu sona yaklaştık” diyor.
SHARAD, NASA’ya İtalyan Uzay Ajansı tarafından geliştirilerek verildi. Şu anda aletten alınan verilerden İtalya’da oluşturulan bir ekip de yararlanıyor.
Kaynak: NASA/MRO
