Kozmik Kasırganın Yapısı
Üstünde kiraz olan dondurma sever misiniz? Yakınındaki bir önyıldızdan çıkan jetlerin çevresindeki maddeyi köpürterek oluşturduğu Herbig-Haro 49/50’nin uzak sarmal bir gökada ile birlikte görüntülenmesi iştahınızı açabilir!
James Webb Uzay Teleskopundaki NIRCam (Yakın kırmızı-öte kamera) ve MIRI (Orta kırmızı-öte aleti) gözlemlerinin birleştirilmesiyle üretilen bu görüntü, köpürmüş maddenin ayrıntılarını keşfetmek için yüksek çözünürlüklü bir görünüm sağlamaktadır.
Herbig-Haro cisimleri yakındaki bir yıldızdan fırlatılan jetlerce üretilen dış akışlardır. Işık yılları boyunca uzayabilen dış akışlar daha yoğun bir madde bölgesine doğru ilerler. Bu, şok dalgaları oluşturarak maddeyi yüksek sıcaklıklara ısıtır. Daha sonra madde görünür ve kırmızı-öte dalga boyunda ışıma yaparak soğur.
Cismi, NASA’nın emekliye ayrılmış Spitzer Uzay Teleskobu 2006 yılında gözlediğinde, bilim insanları sarmal görünümünden dolayı Herbig-Haro 49/50’ye (HH 49/50) “Kozmik Kasırga” adını taktılar, ancak “kasırga”nın ucundaki bulanık cismin ne olduğunu anlayamamışlardı. Daha yüksek görüntüleme çözünürlüğü ile Webb, dış akıştaki şoklanmış bölgelerin ince özelliklerini ortaya çıkararak, bulanık cismin uzak bir sarmal gökada olduğunu ortaya çıkardı. Uzak arka alan gökadalarından oluşan deniz de HH 49/50’ye farklı bir görünüm veriyor.
HH 49/50, Samanyolu’ndaki en yakın aktif yıldız oluşum bölgelerinden biri olan Bukalemun (Chamaeleon) I Bulut kompleksinde yer alır. Bölgede Güneşimize benzer çok sayıda düşük kütleli yıldız oluşmaktadır. Bölgenin geçmiş gözlemleri, HH 49/50 dış akışının bizden saniyede 100-300 kilometre hızla uzaklaştığını ve daha büyük bir dış akışın sadece bir özelliği olduğunu göstermektedir.
Webb’in HH 49/50’ye ilişkin NIRCam ve MIRI gözlemleri, önyıldız jeti bölgeye çarptığında turuncu ve kırmızıyla gösterilen parlayan hidrojen moleküllerinin, karbon monoksit moleküllerinin ve enerjili toz taneciklerini ortaya çıkarmaktadır. Webb’in gözlemleri, gökbilimcilerin jetin özelliklerini modellemesine ve çevredeki malzemeyi nasıl etkilediğini anlamasına yardımcı olacak küçük parçaların ayrıntılarına ulaşmalarına izin vermektedir.
HH 49/50’deki, hızla giden bir teknenin oluşturduğu su izine benzeyen yay şeklindeki özellikler, bu dışarı akışın kaynağıyla ilişkilidir. Bilim insanları, geçmiş gözlemlere dayanarak, Cederblad 110 IRS4 olarak bilinen bir önyıldızın jet aktivitesinin buna neden olduğundan şüpheleniyorlar. HH 49/50’den yaklaşık 1,5 ışık yılı uzaklıkta bulunan (Webb görüntüsünün sağ alt köşesinden) CED 110 IRS4, Sınıf I önyıldızı türüdür. Sınıf I önyıldızlar, kütle kazanmanın en önemli dönemindeki genç nesnelerdir (on binlerce ila bir milyon yıl yaşında). Genellikle çevrelerinde hâlâ önyıldızın üzerine düşen, fark edilebilir bir madde diski bulunur. Bilim insanları yakın zamanda bu önyıldızı inceleyerek çevresinin buzlu bileşiminin bir dökümünü elde etmek için Webb’in NIRCam ve MIRI gözlemlerini kullandılar.
HH 49/50’nin ucunda görünen gökada çok daha uzak, yüzü bize dönük sarmal gökadadır. Maviyle gösterilen ve eski yıldızların yerini gösteren belirgin bir merkezi çıkıntısı vardır. Çıkıntı ayrıca bunun bir çubuklu sarmal gökada olabileceğini düşündüren “yan loblar”a dair ipuçları da gösterir. Sarmal kollar içindeki kırmızımsı kümeler sıcak tozun ve oluşan yıldız gruplarının yerlerini gösterir.
Webb, bu iki ilişkisiz cismi şanslı bir hizalamada yakaladı. Binlerce yıl boyunca, HH 49/50’nin kenarı dışarı doğru hareket edecek ve sonunda uzak gökadayı örtecek gibi görünecek.
Herbig-Haro 49/50, Yer’den yaklaşık 625 ışık yılı uzaklıkta, Bukalemun takımyıldızında yer almaktadır.
