NASA’nın Chandra X-Işını Teleskopu süpernova olarak patlamış bir yıldızı çevreleyen gazdan yayılan şok dalgasını ilk kez X-ışını ortamında gözledi. Bu keşif gökbilimcilerin bazı süpernovaların neden diğerlerine göre daha güçlü olduğunu anlamaya yardımcı olabilir.
Süpernova 3 Kasım 2010’da 160 milyon ışık yılı uzaklıktaki UGC 5189A Gökadası’nda keşfedildi. Daha önce Hawai’deki Tüm Gökyüzü Tarama Teleskopu söz konusu süpernovayı Ekim başlarında gözlediği belirlendi.
UGC 5189A’nın elde edilen bu görüntüsünde görünür ışık kırmızı, mavi ve yeşil renkler Hubble Uzay Teleskopu ile mor renk ise Chandra X-Işını verilerini göstermektedir. SN2010jl gökadasında kendini parlak bir şekilde ön plana sürmektedir.
Araştırmacılar Chandra ile Aralık 2010 ve Ekim 2011’de süpernovayı gözlediler. Süpernova şimdiye kadar görülen en güçlü X-ışını yayan en parlak nesnelerden biridir.
Görünür ışık altında gözlenen tipik süpernovalardan 10 kat daha parlak olan bu süpernova büyük bir yıldızın çökmesiyle oluşmuş. Buradaki patlama; (1) süpernova öncesi yıldızın çevresini saran maddenin patlama dalgasıyla etkileşime uğraması böylesi enerjik süpernovalara neden olur. (2) Radyoaktivite sonucu süpernovalarda bir çift kararsız parçacık oluşur (gama ışınları ile tetiklenen tanecik, anti-parçacığa dönüşür). (3) Bu yayılma büyük manyetik alana sahip nötron yıldızı sağlanır.
Chandra’nın SN 2010jl’yi gözlemi sırasında yıldızdan kaynaklanan x-ışınları süpernovayı saran yoğun gaz kozası tarafından emildi. Bir süre sonra da yıldızdan uzakta bulunan bu şişmiş koza patladı.
Neredeyse bir yıl sonra gerçekleşen ikinci gözlemde ise x-ışını emiliminin patlamadan öncekine göre çok daha az gerçekleştiği belirlendi. Chandra verileri süpernova patlaması sonucunda x-ışını yayan gazın 100 milyon Kelvin dereceden daha sıcak olduğunu ortaya koydu.
SN 2010jl’den yayılan görünür ışığın enerjisi ve tayfı göz önüne alınarak aşağıdaki sonuca ulaşıldı. Süpernova çevresindeki madde x-ışınları ile ısıtılarak atomlarından elektronların kopmasına yani iyonlaşarak patlama dalgasının oluşmasına neden olmuştur. Öngörülen bu etkileşim ilk kez gözlenebilecek.
Bazı süpernovaların neden parlak olduğu da patlama dalgalarının madde içine nüfuz etmesiyle gerçekleştiği fikrini destekler niteliktedir.
Süpernovanın x-ışını incelemesi sırasında hemen hemen aynı yerde ender rastlanan bir başka örnekte fark edildi. Bu ikinci kaynak büyük bir olasılıkla ağır yıldız kütleli ve ultra parlak x-ışını yayan bir karadelik ya da normal kütleli bir karadelik.
