NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi dev eliptik gökadalardaki genç yıldız eksikliği sorununa el atmış görünüyor. Yeni kanıtlara göre süper kütleli karadelikler gökada evriminde önemli bir rol oynuyor.
Birçok dev eliptik gökadadaki yıldız oluşum yoğunluğu çok düşük seviyelerdedir. Çünkü bu gökadalar genellikle düşük kütleli ve kırmızı renklere sahip uzun ömürlü yıldızlara ev sahipliği yapar. Gökbilimciler bu nedenle bu gökadaları “kırmızı ve ölü” olarak bilir.
Kırmızı ve ölü gökadalardaki genç yıldız oluşumu için gerekli olan yakıtın eksikliği büyük miktarlarda soğuk gazın olmamasına bağlanıyordu. Ancak Herschel yardımıyla yapılan gözlemlerde inanılmaz kadar çok miktarda soğuk gaza sahip oldukları görüldü. Örneğin sekiz gökadanın altısının büyük miktarlarda soğuk gaz içerdiği belirlendi. Üstelik bu gazın büyük kısmı da bu dev gökadaların merkezlerindeydi.
Soğuk gazla dolu bir gökadanın birçok yıldız oluşturması beklenir. O zaman bu dev gökadalar neden yıldız oluşturmuyor? Gökbilimciler bunu anlamak için gökadalara X-ışını ve radyo dalga boylarıyla gözlem yapanlar başta olmak üzere farklı türdeki teleskoplarla baktılar. Chandra gözlemleriyle gökadaların sıcaklığı ile sıcak gaz yoğunluğu haritası üretildi. Fotoğrafta görülen NGC 4636 ve NGC 5044’de olmak üzere altı gökadanın bol miktarda sahip olduğu sıcak gazın, Herschel ile gözlenen soğuk gazın etkisiyle soğuduğu görüldü. Soğuyan gaz, yıldız oluşturmak üzere önce yoğunlaşır ama bu soğuma işlemi bir süre sonra durur? Yıldızın oluşmasını ne engellemektedir?
Burada devreye Chandra verileri giriyor. Soğuk gaz içeren altı gökadanın merkezindeki sıcak gazın etkisinin soğuk gaz içermeyenlere göre daha fazla olduğu görüldü. Bu da merkezdeki süper kütleli karadeliğin etkisinin bir işareti. Büyük bir olasılıkla karadeliğin çevresinden hızla atılan soğuk gaz formu toplanarak yıldız oluşturması beklenen soğuk gaz bulutunun dağılmasına neden olmaktadır.
Soğuk gaz tespit edilemeyen iki gökada, NGC 1399 ve NGC 4472’de ise merkezdeki sıcak gaz hareketliliği daha yumuşak. Ayrıca bunlar son derece enerjik parçacıklar yayan güçlü jetlere sahip. Bu jetler büyük bir olasılıkla orta kütleli karadeliğin çevresini saran sıcak gazdan kaynaklanmaktadır. Sıcak gazın itilmesi sonucunda Chandra fotoğraflarında görülen boşluklar oluşmaktadır. İki gökada merkezinin daha simetrik görülmesinin nedeni de bu. Bize de X-ışını yayılımına göre diğerlerine göre daha pürüzsüz görünen gökadaları izlemek kalıyor.
