NASA’nın Chandra X-Işınları Gözlemevi ile bir gökadadaki süper kütleli bir karadeliğin çevresinden güçlü rüzgârlar nedeniyle fışkıran gazı görüntüledi. Bu keşif gökadaların merkezlerinde bulunan karadeliklerin gökadaların gelişiminde önemli rol oynadığını gösteriyor.
Gökbilimciler karadelikler ile gökadaların gelişiminin paralel olduğunu biliyorlardı. Uzaktaki karadeliğin dışındaki bölgeden fırlayan madde ile gökadaların geliştiği bilgisayar modellerinde ortaya konulmuştu.
Burada önemli bir soru akla geliyor. Bu karadeliklerin dışındaki bölgeden büyük bir hızla atılan gazı kim atıyor? Uzaktaki Kahraman (Perseus) kümesinde olduğu gibi güçlü jet püskürmelerinin nedeni çok büyük karadeliklerdir. Ama bunlara evrende ender rastlanır. Gökadanın büyüklüğü rüzgarları ne ölçüde etkiler?
Massachusetts Teknoloji ve Enstitüsü’nden Dan Evans, daha çok ortalama değerlerle ilgilendiklerini belirtiyor. “Büyük gökadalarda daha büyük karadelikler olabilir. Eğer tek tek ele alırsanız bunu bulursunuz” diyor.
Evans ve ekibi Chandra ile beş gün süreyle merkezine yakın bir bölgede karadelik olan parlak gökadayı gözledi. Evrende sık rastlanan büyüklükteki bu karadelik, Samanyolu merkezindeki karadelikten 2 kat daha fazla kütleye sahiptir.
Chandra’nın Yüksek Enerji Değişimi İzleme Tayfölçeri (High Energy Transmission Grating Spectrometer) ile NGC 1068’in merkezinden saatte 1.6 milyon km gibi bir hızla güçlü rüzgar oluşumları tespit edildi. Bu rüzgarın nedeni büyük bir olasılıkla karadeliğin çevresindeki ısınan gazdır.
|
|
|
|
Evans ve ekibi karadelik ve çevresindeki rüzgarın aydınlattığı bölgenin görüntüsünü elde etmek için x-ışınlarının yardımına başvurdular. Karadeliğin 3000 ışık yılı kadar uzağına kadar gittiği görünen gazın yoğunluğunu ve bu hızını tahmin ederek, karadelikten dışarı her yıl birkaç güneş kütlesinde gaz çıkışı olduğu belirlendi. Bu rüzgar çevredeki gazı ısıtıp yeni yıldız oluşumları için yeterli enerjiyi verebilir.
Gerek gökada ve gerekse karadeliklere yönelik bu tür çalışmalar, gökadaların gelişimini anlama yönünden faydalıdır.
”Yakın bir gelecekte kendi gökadamızın merkezindeki karadelik de, çevresinde yeni yıldız oluşumlarına yardım edebilir” diyor Evans.
Kaynak: Chandra
