Avrupa Güney Gözlemevi (ESO)’nin Çok Büyük Teleskopu (Very Large Telescope-VLT) ile NASA’nın Chandra X-ışını Teleskopu ile yapılan ortak gözlemler sonucunda bir yıldız-karadelik çiftine ilişkin bugüne kadar keşfedilen en güçlü jet fışkırmalar ortaya çıkarıldı. Bilinen mikrokuasarlardan* iki kat daha büyük bir mikrokuasarı saran 1000 ışık yılı çapındaki gaz balonda çok güçlü rüzgarlar olduğu görüldü.
Yönetici Manfred Pakull: “Bu kadar enerjili gazın karadeliğe doğru hareketlendiğini görmek bizi şaşırttı. Bu karadelik birkaç güneş kütlesi olmasına karşılık birkaç milyon güneş kütleli güçlü kuasar ve radyo gökadaların yaydığı enerjiye denk enerji yaymakta” diyor.
Karadelikler yuttuğu maddeye karşılık müthiş bir enerjiyi dışarı bırakırlar. Bu enerji ışıma formunda ve çoğunlukla X-ışınlarından oluşmaktadır. Ancak yeni bulgular karadeliklerden yayılan enerjinin çok hızlı hareket edebilen parçacıklar şeklinde jet fışkırmaları yoluyla da olabileceğini gösteriyor. Bu jetler çevredeki yıldızlararası ortamdaki gaza çarparak onu ısıtıp genişlemelerine neden olur. Buradaki şişkin balon sıcak gaz ve aşırı hızlı tanecik karışımından oluşur. Enerji bandının farklı bölgelerine (görünür, radyo, x-ışını) ilişkin gözlemler ile karadeliğin çevresindeki gazın ısınma oranının bulunmasına yardımcı olur.
Gökbilimciler karadeliğin çevresindeki yıldızlararası ortamdaki gazın çeşitli noktalarda jet fışkırmalarıyla parçalandığı noktaları tespit ederek gazın saatte 1 milyon km’nin üzerindeki hızla genişlediğini gördüler.
Keşfi gerçekleştiren ekibin üyelerinden Robert Soria: “Eğer karadeliği bir futbol topu olarak düşünürsek fışkırmanın boyutu Dünya’dan Plüton’a kadar uzayacaktı. NGC 7793’teki bu fışkırmaların boyutları gerçekten şaşırtıcı” diyor.
Bu tür yıldızdan oluşan küçük karadelikler ile yapılan araştırmalarla gökadaların merkezlerinde bulunan süper kütleli karadeliklerle ilgili sorularda yanıt bulabilir. Çok güçlü jet fışkırmaları süper kütleli karadeliklerde görülmesine karşılık daha küçük mikrokuasarlarda ender görülmektedir. Bu keşif daha birçok mikrokuasar bulunabileceğini gösteriyor.
Gazı iten karadelik 12 milyon ışık yılı uzaklıktaki sarmal gökada olan NGC 7793’de bulundu. Balonun, boyutu ve genişleme hızına bakılarak en azından 200 000 yıl önce genişlemeye başladığı öngörülüyor.
Notlar
Gökbilimciler bir karadeliğin boyutunu ölçmenin yolunu bulabilmiş değil. Şimdiye kadar bulunan en küçük yıldızsal karadeliğin (yıldızın ölümüyle oluşan karadelik) 15 km çapında olduğu sanılıyor. 10 Güneş kütleli bir yıldızın yaklaşık 30 km çapında bir karadeliğe dönüşeceği ve “büyük” yıldızlardan oluşan karadeliklerin ise en az 300 km’lik çapa sahip olacağı düşünülüyor. Bu karadeliklerde geçekleşen jet fışkırmaları birkaç yüz ışık yılına ya da diğer bir ifadeyle birkaç bin milyon kere milyon km uzağa kadar gidebilir.
*Mikrokuasar: Biri yıldızdan oluşan karadelik veya nötron yıldızı ve diğeri yıldız olmak üzere en az iki nesneden oluşan ve yıldızdan karadeliğe madde akımına neden olan yapıya verilen özel ad.
Kaynak: ESO
Karadeliklerle ilgili bir soru aklıma takıldı. Bu karadeliklerin bir ömrü var mı? Varsa nasıl oluyor? Yoksa sonsuza denk mi sürüyor?
Bu sorunun yanıtını buradan izleyebilirsiniz.