MUSE verileri gökadamız ötesindeki yalnız nötron yıldızını ortaya çıkardı
ESO’nun Şili’deki Çok Büyük teleskopu ve diğer teleskoplarla alınan yeni görüntüler en yakın komşu gökadalarımızdan biri olan Küçük Macellan Bulutunda parıldayan gaz bulutları ve yıldızlarla dolu zengin bir bölgeyi gözler önüne serdi. Görüntüler gökbilimcilerin 2000 yıl önceki bir süpernova patlamasından geride kalan gaz iplikçikleri arasında gömülü haldeki ölü bir yıldızı tespit etmelerini sağladı. MUSE aygıtının gözlemleri sayesinde ortaya çıkarılan bu gizemli nesnenin, var olan Chandra X-ışın Gözlemevi verileriyle yalnız bir nötron yıldızı olduğu anlaşıldı.
Hem yerden hem de uzaydan alınan [1] görüntülerle oluşturulan dikkat çekici yeni resimler Dünya’dan yaklaşık 200 bin ışık yılı uzaklıktaki Küçük Macellan Bulutunda bulunan karmaşık gaz iplikçikleri arasında gizlenen nesnenin hikâyesini anlatıyor.
ESO’nun Şili’deki Çok Büyük teleskopu üzerinde bulunan MUSE aygıtı ile alınan veriler bir süpernova patlamasından geride kalarak yavaşça genişlemeye devam eden gaz ve toz ipliklerinden oluşan 1E 0102.2-7219 adlı halka sistemini gözler önüne serdi. Şili’de bir ESO çalışanı olan Frédéric Vogt liderliğindeki ekibin keşfi Samanyolu gökadamız dışında ilk kez yalnız olarak bulunan düşük manyetik alanlı bir nötron yıldızının izini sürüyor.
Ekip halkanın bir X-ışını kaynağı etrafında toplandığını ve bunun da p1 olarak yıllar önce kaydedildiğini ortaya çıkarıyor. Ancak bu kaynağın doğası bir gizem olarak kalıyor. Özellikle p1’in kalıntının içinde mi yoksa arkasında mı olduğu anlaşılamıyor. Sonrasında MUSE ile gözlenen kaynak, gazdan halkanın — neon ve oksijen içeriyor — p1’i mükemmel bir şekilde çevrelediğini gösteriyor. Rastlantı yeterince fazla, ekibe göre p1’in süpernova kalıntısının içinde bulunması gerekiyor. P1’in yeri belirlendikten sonra ekip Chandra X-ışını Gözlemevinin kaynakla ilgili daha önce aldığı verileri inceleyerek, bunun düşük bir manyetik alana sahip olan yalnız bir nötron yıldızı olduğunu tespit ediyor.
Frédéric Vogt şu açıklamayı yapıyor: “Eğer bir nokta kaynak arıyorsanız, evrende bakacağınız yerin etrafına tam anlamıyla bir daire çizdiğinde, bundan daha iyisini bulamazsınız.”
Büyük kütleli yıldızlar süpernova olarak patladıklarında, arkalarında süpernova kalıntısı olarak bilinen sıcak gaz ve toz ağları bırakırlar. Bu çalkantılı yapılar ağır elementlerin — büyük kütleli yıldızların yaşamı süresince oluşurlar — yıldızlararası ortama tekrar dağılmalarında — ve sonrasında yeni yıldızların ve gezegenlerin oluşmasında — anahtar rol oynarlar.
Genelde yalnızca on kilometre genişliğinde, ancak Güneş’imizden daha ağır olan düşük manyetik alanlı tekil nötron yıldızlarının evrende bolca bulunduğu tahmin ediliyor. Ancak sadece X-ışını dalgaboyunda ışıma yaptıklarından bulunmaları oldukça güç oluyor [2]. P1 noktasının izole bir nötron yıldızı olduğunun anlaşılması optik gözlemlerle olduğundan ayrıca heyecan vericidir.
Diğer bir ESO Şili çalışanı ve araştırma makalesinin eş-yazarı Liz Barlett keşfi şöyle özetliyor: “Bu Samanyolu dışında bu türde keşfedilmiş olan ilk nesnedir ve MUSE aygıtının yol göstermesi sayesinde mümkün olmuştur. Bu sayede yeni keşif kanallarının açıldığını ve bulunması zor bu yıldızsal kalıntıların araştırılabilmesi konusunda yeni fırsatlar doğduğunu düşünüyoruz.”
Notlar
[1] Görüntüde ESO’nun Şili’deki Çok Büyük teleskopu üzerinde bulunan MUSE aygıtı ile alınan verilerle yörüngedeki NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu ve NASA Chandra X-ışın Gözlemevi verileri birleştirilmiştir.
[2] Yüksek manyetik alana sahip dönen nötron yıldızları atarcalar olarak adlandırılmaktadır. Radyo ve diğer dalgaboylarında güçlü ışınımlar yaptıklarından bulunmaları kolaydır, ancak bunların tüm nötron yıldızlarının sadece küçük bir kısmını oluşturdukları tahmin edilmektedir.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
