NASA’nın Mars yüzeyinde görev yapan Insight aracı, sismometresi yardımıyla gezegenin iç kısmına ait ayrıntıları ortaya çıkardı.
Sismometre verilerine göre Science’da yayınlanan üç makale, Mars’ın kabuğu, mantosu ve çekirdeğinin derinliği ve bileşimi hakkında ayrıntıları ele alıyor. Mars’ta da Dünya’daki gibi erimiş bir dış çekirdek ve katı iç çekirdeğin olup olmadığını belirlemek için Insight verileri incelenmeye devam edecek.
Insight’ın SEIS adlı sismometresi 733 farklı sarsıntı kaydetti. Bunların 35’i 3.0 ile 4.0 büyüklüğündeydi. Sismometre yüzlerce ile binlerce kilometre uzaktaki sismik olayları fark edebiliyor.
Bir gezegenin iç kısmında oluşan sismik dalgalar farklı malzemelerden geçerken hızı ve şekli değişime uğrar. Bu değişimler gezegenin içyapısı hakkında bilgi verir. Bunun yanında Yer ve Mars gibi karasal gezegenlerin nasıl oluştuğu sorusunun yanıtına da katkı sağlar.
Mars’a Bakmak
Yer gibi Mars gezegeni de Güneş’in çevresinde dolanan ve erken güneş sistemimizi şekillendiren toz ve büyük meteorit kümelerinden oluşmuştur. İlk on milyonlarca yıl içinde gezegen; kabuk, manto ve çekirdek olmak üzere üç katmana kavuştu. Insight’ın görevlerinden biri de bu üç katmanın derinliğini, boyutunu ve yapısını belirlemektir.
Science’da yayınlanan üç makale bu üç katmanla ilgilidir. Bilim insanları Mars kabuğunun beklenenden daha ince olduğunu, iki ve hatta üç alt katmandan oluştuğunu belirlediler. İki alt katman (20km) ve varsa üçüncü katmanı (37km) kadar derinliğe sahiptir.
Bunun altında 1560km derinliğe ulaşan manto yer almaktadır.
Mars’ın çekirdeği ise 1830km yarıçaptadır. Erimiş durumdaki çekirdeğin boyutunu belirlemek çok önemliydi. Dünya’nın çekirdeğini ölçmek yüzlerce yıl, Ay’ın çekirdeğini ölçmek 40 yıl alırken Mars’ın çekirdeğini ölçmek sadece iki yıl sürdü.
İnce Avcılık
Çoğunlukla insanın hissettiği depremler tektonik plakaların kaymasına neden olan fay hatlarından kaynaklanır. Ancak Dünya’dakinin tersine Mars’ta tektonik plakalar yoktur: yüzey dev ve tek bir levha gibidir. Ancak gezegenin soğumasına bağlı küçülme farklı yerlerde stres birikimlerine yol açar ve bu da fay ya da kaya kırıkları oluşturur.
Insight verilerini inceleyen araştırmacılar zamanlarının çoğunu bir hat üzerindeki kıpırdama ile rüzgârın oluşturduğu titreşimleri ayırt etmekle geçirdi.
İlk hareketlilikler birincil veya P dalgalarını işaret eder ve bunu ikincil veya S dalgaları izler. Bu dalgalar gezegenin içindeki katmanlardan yansıdıktan sonra sismogramda tekrar görünebilir.
Bu yansımalar kabuk içindeki alt katmanları ve yapılarının belirlenmesi açısından önemlidir.
Şaşırtıcı olan ise Insight’ın kaydettiği en önemli depremlerin, son birkaç milyon yıl içinde lav akışlarının bittiği volkanik bir bölge olan Cerberus Fossae’da oluşmasıydı. Mars yörüngesinde dolanan araçlarda depremlerin etkisiyle dik yamaçlardan yuvarlanan kayaların izlerini tespit etti.
İşin ilginci Mars’ta en büyük üç yanardağa sahip Tharsis gibi önemli volkanik bölgelerin hiçbirinde deprem oluşmamasıydı. Ancak tabi Insight’ın algılayamadığı büyük ya da küçük depremler oluşmuş olabilir. Bunun nedeni, sismik dalgaların belirli alanlarda yayılırken çekirdeğin etkisiyle Insight’a ulaşmasının engellenmesidir.
Bilim insanları Mars modelinin daha hassas hale gelmesi için Insight yardımıyla depremleri kaydetmeye devam ediyor. Özellikle 4.0’dan daha büyük depremler bu konuda oldukça yardımcı olacaktır.
