İlk Ilıman Ötegezegen Ölçümü Gerçekleştirildi

Birkaç aydır şu ESO’nun sayfasındaki bayraklara takılmıştım. Buınların içinde neden bizim bayrağımız yok diye. Demek aynı şeyi Arif Solmaz’da düşünmüş olacak ki, 15-20 gün önce harekete geçtiğini bildiren bir posta attı bana. Elbette sevindim. Bundan sonra ESO haberlerini doğrudan yine kaynağından çevirerek yayınlayacağım. Ama bir farkla, artık bu çeviriler arasında zaman zaman (hatta çoğu zaman) Arif Solmaz’ın parmağı olacak. Bu güzel haberi verdikten sonra ESO’nun bugünkü haberini Arif Solmaz çevirisiyle yayınlayayım.

Sanatçı gözüyle Corot-9b Bu sanatçı çizimi geçiş yapan ötegezegen Corot-9b’yi göstermektedir. CoRoT uydusu ve ESO’nun HARPS tayfçekeri ile elde edilen gözlemlerin birleştirilmesiyle keşfedilen Corot-9b ayrıntılı olarak çalışılabilmiş ilk “normal” ötegezegendir. Güneş benzeri bir yıldız etrafında dolanmakta ve Yılan takımyıldızı yönünde yeryüzüne 1500 ışıkyılı uzaklıkta bulunmaktadır. Corot-9b her 95 günde bir yıldızının önünden yeryüzünden görülecek şekilde geçmektedir. Bu “geçiş” sekiz saat sürmektedir. Bizim dev gezegenlerimiz Jüpiter ve Satürn gibi, gezegenin çoğunlukla hidrojen ve helyumdan meydana geldiği ve yüksek sıcaklık ve basınçta kaya ve su da dahil olmak üzere Dünya’nın kütlesinin 20 katı kadar diğer elementleri de içerdiği düşünülmektedir. (ESO/L. Calçada)

Gökbilimciler CoRoT uydusu ve ESO’nun HARPS tayfçekeri ile elde edilen gözlemlerin birleştirilmesiyle üzerinde  detaylı olarak çalışabildikleri ilk “normal”  ötegezegeni keşfettiler. Corot-9b olarak tanımlanan gezegen yeryüzüne 1500 ışık yılı uzaklıkla Yılan takımyıldızı yönünde  bulunuyor ve Güneş’e benzeyen yıldızının önünden düzenli olarak geçiş yapıyor.

Keşfi gerçekleştiren 60 kişilik uluslararası gökbilimciler ekibinden Clarie Moutou keşif hakkında şunları belirtiyor “Bu, bildiğimiz diğer onlarcası gibi normal ılıman bir ötegezegen, fakat ilk kez bir ötegezegenin özellikleri hakkında bu kadar derinlemesine çalışabiliyoruz. Ötegezegen araştırmalarında bir Rosetta (Reşid) taşı olacak gibi görünüyor.”

Çalışmayla ilgili olarak yayınlanacak olan makalenin başyazarı Hans Deeg “Corot-9b gerçekten güneş sistemimizdeki gezegenlere benzeyen ilk ötegezegen” diyor ve şöyle devam ediyor “Gezegen Jüpiter büyüklüğünde ve Merkür’ün yörüngesine  benzer bir yörüngeye sahip.”

Takım üyelerinden Tristan Guillot ise gezegen ile ilgili olarak şunları belirtiyor “Bizim dev gezegenlerimiz Jüpiter ve Satürn gibi, çoğunlukla hidrojen ve helyumdan meydana gelen gezegende ve yüksek sıcaklık ve basınçta kaya ve su da dahil olmak üzere Dünya’nın kütlesinin 20 katı kadar diğer elementlerin de bulunduğunu düşünüyoruz.”

Corot-9b yıldızının önünden Yeryüzü’nden görülecek şekilde her 95 günde bir geçiyor [1].  Bu “geçiş” yaklaşık 8 saat sürüyor ve gezegen hakkında gökbilimcilere daha fazla bilgi sağlıyor. Neyseki bir gaz devi gezegen olarak şimdiye kadar keşfedilen ötegezegenlerin çoğuyla birlikte birçok özelliğini paylaşmaktadır [2].

Yardımcı yazar Didier Queloz ise şunları belirtiyor  “Analizlerimiz sayesinde Corot-9b hakkında aynı türdeki diğer ötegezegenlerden daha fazla bilgiye sahip olduk. Bu düşük sıcaklığa sahip ılıman gezegenlerin atmosferlerini anlamada yeni bir araştırma alanı açabilir ve özellikle düşük-sıcaklık kimyası hakkındaki anlayışımıza tamamen yeni bir pencere olabilir.”

Şimdiye kadar 400’den fazla ötegezegen keşfedildi, bunların 70 tanesi geçiş yöntemiyle gerçekleştirildi. Corot-9b bu  yöntemle keşfedilen gezegenler arasında ayrı bir yere sahip, yıldızına olan uzaklığı daha önceden keşfedilenlerden yaklaşık 10 kat daha büyük. Ve bu ötegezegenlerin tersine, gezegen ılıman bir iklime sahip. Gece ve gündüz arasındaki minimum değişikliklerle birlikte gezegenin gaz yüzeyinin sıcaklığının 160 derece ile – 20 santigrat derece arasında olması bekleniyor. Sıcaklığın tam değeri yüksek yansıtma özelliği gösteren bulut tabakalarının varlığına bağlı.

Fransız uzay ajansı CNES [3] tarafından işletilen CoRoT uydusu gezegeni 2008 yazı süresince 145 günlük   gözlemler sonucunda teşhis etmiştir. ESO’nun çok başarılı ötegezegen avcısı ile gerçekleştirilen gözlemlerle  – ESO’nun Şili La Silla’daki 3.6 metrelik teleskopuna bağlı bulunan HARPS tayfçekeri – gökbilimciler kütlesini ölçme imkanı buldukları Corot-9b’nin gerçekten bir ötegezegen olduğunu onayladılar. Gezegenin kütlesi Jüpiter’in kütlesinin yaklaşık % 80’i kadar.

Bulgu Nature dergisinin bu haftaki sayısında yayınlanacak.

Sanatçı gözüyle Corot-9b
Bu animasyon bir sanatçı bakış açısıyla geçiş yapan ötegezegen Corot-9b’yi göstermektedir. İlk bölümde gezegenin yıldızının etrafında dolanması gösterilirken, ikinci bölümde önünden geçişi vurgulanmaktadır. CoRoT uydusu ve ESO’nun HARPS tayfçekeri ile elde edilen gözlemlerin birleştirilmesiyle keşfedilen Corot-9b ayrıntılı olarak çalışılabilmiş ilk “normal” ötegezegendir. Gezegen Jüpiter büyüklüğünde ve Merkür’ün yörüngesine  benzer bir yörüngeye sahiptir. Güneş benzeri bir yıldız etrafında dolanmakta ve Yılan takımyıldızı yönünde yeryüzüne 1500 ışıkyılı uzaklıkta bulunmaktadır. Corot-9b her 95 günde bir yıldızının önünden yeryüzünden görülecek şekilde geçmektedir. Bu “geçiş” sekiz saat sürmektedir. Bizim dev gezegenlerimiz Jüpiter ve Satürn gibi, gezegenin çoğunlukla hidrojen ve helyumdan meydana geldiği ve yüksek sıcaklık ve basınçta kaya ve su da dahil olmak üzere Dünya’nın kütlesinin 20 katı kadar diğer elementleri de içerdiği düşünülmektedir.

Telif: ESO/L. Calçada

Notlar

[1] Bir gezegen geçişi gezegenin etrafında dolandığı yıldızın önünden geçmesiyle gerçekleşir ve yıldızın ışığında bir miktar azalamaya sebep olur. Bu tür bir tutulma yıldızın görünür parlaklığında değişimlere neden olur ve gezegenin çapının ölçülmesini sağlar. HARPS tayfçekeri ile gerçekleştirilen dikine hız ölümleriyle birleştirilerek gezegenin kütlesinin belirlenebilmesi böylece yoğunluğunun ortaya çıkarılması da mümkün. Aslında geçiş olayı – “sıcak Jüpiter” olabilmek için yıldızına çok yakın olmayan fakat yine de – bu gezegeni daha ayrıntılı çalışmalar için son derece uygun hale getiriyor.
[2] Ilıman gaz devleri şimdiye kadar keşfedilen bilinen en yaygın ötegezegen grubudur.
[3] CoRoT (Konveksiyon, Dönme ve Geçişler) uzay teleskopu CNES tarafından, Avusturya, Almanya, İspanya, Belçika, Brezilya ve Avrupa Uzay Ajansı’nın desteğiyle inşa edilmiştir. Özel olarak ötegezegen geçişlerini tespit etmek ve yıldızların sismolojik çalışmalarını gerçekleştirmek üzere tasarlanmıştır. Elde ettiği sonuçlar aralarında IAC-80 (Teide Gözlemevi), Kanada Fransa Hawaii Teleskopu (Hawaii), Isaac Newton Teleskopu (Roque de los Muchachos Gözlemevi), Wise Gözlemevi (İsrail), Las Cumbres Gözlemevi Küresel Teleskop Ağı Faulkes Kuzey Teleskopu (Hawaii) ve ESO 3.6 metrelik teleskopu (Şili) gibi yeryüzünde bulunan birçok teleskopla tamamlanmıştır.

Ayrıntılı bilgi: Ötegezegen Rehberi

Kaynak: ESO

Çeviri: Arif Solmaz