Manchester Jodrell Astrofizik Banka Merkezi ile Fransa la Cote d’Azur Gözlemevi’ndeki gökbilimciler Şili’de kurulu olan Çok Büyük Teleskop (VLT) ile yaşlanan bir yıldızın çevresindeki toz disklerini keşfettiler. Görüntüler Glasgow’da 14 Nisan’da yapılan RAS Ulusal Astronomi Toplantısı (NAM2010)’nda Foteini (Claire) Lykou tarafından sunuldu.
“Bu görüntüler şimdiye kadar gördüğümüz en ayrıntılı toz diskidir” diyor Lykou.
Güneşimiz ömrünün sonlarına doğru, 5 milyar yıl içinde büyüyüp bir kırmızı deve dönüşecek. Merkezine yakın kısmı ısınan güneşin atmosferinin çapı, şimdiki çapının birkaç yüz katına kadar artacaktır. Soğuyan atmosferde bulunan gaz ve toz ileride oluşacak yıldız ve gezegenlerin ham maddesi olması açısından uzaya doğru atılır. Toz, henüz tam olarak anlaşılamayan bir mekanizma ile dışarı doğru yayılarak güzel görünümlü bulutsuları oluşturur. Yıldız ise sonunda nükleer füzyonu bitirerek ölü çekirdeğini geride bırakarak bir beyaz cüceye dönüşür.
Bu tozlu diskler güneş-dünya uzaklığından neredeyse bin kat daha büyük bir alana yayılır. Bu diskler yalnızca özel teleskoplarla özel bir teknikle görüntülenebilir. Gökbilimciler bu gözlemi, 8.2 metrelik VLT teleskoplarına takılan girişim araçlarıyla (VLTI) 130 metre çapındaki bir teleskoptan alınabilecek görüntüyü elde ederek gerçekleştirdiler. VLTI’nın elektromenyetik tayfın bir parçası kızılötesi ile tozlu disklerin parlaklığı gözlenebiliyor.
Lykou: “Biz bulutsunun merkezindeki yıldızların çevresinde çeşitli aşamalarda yer alan diskler olduğunu keşfettik. Tam olarak bu disklerin yaşından emin olamadık, binlerce ya da milyonlarca yıl olabilir. NAM2010’da sunduğumuz iki disk henüz yaşamlarının erken dönemlerinde bulunuyor.”
İlk disk 4200 ışık yılı uzaklıktaki M2-9’da bulundu. Disk merkezden simetrik olarak yayılan iki ayrı lop içindeki gaz bulutundan oluşuyor. Merkezde çift yıldız barındırıyor. Yıldızlardan biri kırmızı dev iken diğeri beyaz cüce. 15000 C derece sıcaklıkta olan tozun 2500 güneş kadar parlamasına neden olan ise kırmızı dev yıldız. Disk 2250 milyon km ve 135 bin milyon km’lik iç ve dış yarıçap ölçüleriyle yapısında silisyum ve oksijen barındırıyor. Bu açıdan bizim güneş sistemimize benzetilmektedir.
Lykou: “M2-9 diski 2000 yaşından daha gençtir ve bu da onu bu tip diskler arasında genç bir disk ünvanını veriyor. Disk merkezindeki ikili yıldız arasında gerçekleşen kütle çekim etkileşimleri nedeniyle gelişme süreci devam ediyor.”
Bulunan ikinci disk ise 11 400 ışık yılı uzaklıktaki yuvarlak bulutsu Sakurai nesnesinde yer alıyor. Merkezdeki yıldız 12 000 C derece sıcaklıkta ve 10 000 güneş parlaklığındadır. Kristal yapıda olmayan amorf karbondan oluşan yıldızın boyutu büyüyor.
Lykou: “Sakurai nesnesi Geçtiğimiz 10 yıl içinde oluştu ve bundan dolayı bize, yeni doğmuş bir diski izleme fırsatı vermektedir. Disk uzayda hızla genişliyor. 2007’deki gözlemlerimize göre diskin boyutu 10 milyon km idi ve şimdi 75 milyon km’ye ulaştı.”
Uzak bir gelecek için en olası senaryo ise toz bulutunun atom ve moleküllerinin yıldızlararası ortama dağılıp zenginleşebileceği ve böylece yapısını bozabileceği yönündedir.
Kaynak: Science Daily
