1887 yılında Amerikalı astronom Lewis Swift gökyüzünde işaretlediği bulutun aslında Dünya’dan 2,2 milyon ışık yılı uzakta bulunan küçük bir gökada olduğunu bilmiyordu. IC 10 olarak bilinen bu gökadayı günümüzde yıldızlarla dolup taşan tipte bir gökada* olarak tanımlıyoruz.
Swift’in keşfinden bu yana geçen yüz yıldan fazla süredir gökbilimciler IC 10’u izlemektedir. NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi ile gerçekleşen yeni gözlemler son yılların en heyecan verici kozmik bulmacasını çözmüş olabilir: Birçok yıldız çiftinin oluşumunun altında kütle çekim dalgalarının etkisi olabilir.
Son on yılı kapsayan Chandra gözlemlerini inceleyen gökbilimciler bir düzine genç ve büyük kütleli yıldızların gazla beslediği eşleri, karadelik ve nötron yıldızını buldular. X-ışını çiftleri olarak bilinen bu tür yıldız sistemleri büyük miktarda röntgen ışığı salarlar. Bir karadelik ya da nötron yıldızı eşi olan yıldızdan malzeme çalarak çevresinde yoğun bir madde diski oluşturur. Sıkışan gaz sürtünmeninde etkisiyle milyonlarca derece sıcaklığa kadar ısınır ve X-ışını yaymaya başlar.
Kütleli yıldızın yakıtı bittiğinde feci çöküşü sonucunda süpernova patlama sonrası karadelik ya da nötron yıldızına dönüşür. Çift iki kütleli yıldızdan oluşuyorsa bir çift karadelik, bir çift nötron yıldızı ya da bir karadelik ve bir nötron yıldızı sistemine dönüşebilir. Kütleli cisimlerin birbirine uyguladıkları itme-çekme kuvvetleri zamanla kütle çekim dalgaları üretir. Aralarındaki uzaklık çift birleşinceye kadar azalır. LIGO deneyiyle son iki yılda bu şekilde birleşen üç karadelik çifti bulmuştu.
IC 10 gibi bol yıldız oluşturan gökadalar X-ışını çiftlerini aramak için mükemmel yerlerdir. IC 10’da bu kaynaklardan 110 tane keşfedilmiştir ki 16 tanesinin bir eşi kütleli yıldızdır. Böylesi ortamlarda genç ve büyük kütleli çok sayıda yıldızın eşi olacaktır. Çiftten biri hızla evrimleşip bir karadelik ya da nötron yıldızına dönüşüp X-ışını çifti olarak parlayacaktır.
IC 10’un yukarıdaki görüntüsü Chandra (mavi) ve Kaliforniya Heavens Mirror Gözlemevinin optik (kırmızı, yeşil, koyu mavi) verilerden oluşturulmuştur.
Görsellerin telif hakları: X-ray: NASA/CXC/UMass Lowell/S.Laycock et al. Optical: Bill Snyder Astrophotography
*AD notu: Normal gökadalardan farklı olarak bu tip gökalarda muazzam sayıda yıldız oluşumları görülür. Bu nedenle “yıldızlarla dolup taşan” ya da “bol yıldız oluşturan gökada” gibi sıfatlarla diğerlerinden ayrılırlar.
