Hubble’dan Sombrero Gökadası

Hubble teleskopu 35. yaşını farklı cisimlerin görüntüleriyle kutluyor. Messier 104 ya da Sombrero (Meksika Şapkası) olarak bilinen ünlü gökada da bunlardan biri oldu. Hem Hubble hem de amatör gökbilimcilerin hedefinde bulunan Sombrero gökadası sarmal ve eliptik gökada özelliklerine sahiptir. Bu görüntü gökadanın farklı yapısını öne çıkaran yeni işleme tekniklerini içeriyor.

Geçen yirmi yılda Sombrero gökadasının Hubble ile çekilmiş birkaç görüntüsü yayınlandı; bunların arasında Ekim 2003’teki Hubble görüntüsü de yer alıyor. Kasım 2024’te James Webb Uzay Teleskobu da bu ilgi çekici gökadaya dair yeni bir bakış açısı sağladı.

Sombrero gökadası Başak takımyıldızında yaklaşık 30 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunmaktadır. Kenarı, ışıklı merkezi ve keskin hatlı diski, gökadanın adını aldığı Meksika şapkasının yuvarlak tepesine ve geniş siperliğine benzemektedir.

Sombrero gökadası yıldızlarla dolu olsa da şaşırtıcı bir şekilde yıldız oluşumunun çok olduğu bir yer değildir. Her yıl gökadanın yoğun, tozlu diski içinde bir Güneş kütlesinden daha küçük kütleli yıldız oluşur. Gökadanın merkezindeki 9 milyar Güneş kütleli süper kütleli karadelik, Samanyolu’nun merkezindeki karadelikten 2000 kat daha kütleli olmasına rağmen oldukça sakindir.

Gökada, yardımsız görüşle fark edilemeyecek kadar sönüktür, ancak küçük bir amatör teleskopla kolayca görülebilir. Dünya’dan bakıldığında, gökada Dolunay çapının yaklaşık üçte biri kadar bir alan kaplar. Gökadanın gökyüzündeki boyutu, Hubble’ın dar görüş alanına sığmayacak kadar büyüktür, bu nedenle bu görüntü aslında birkaç görüntünün birleştirilmesiyle elde edilmiştir.

Sombrero’nun dikkat çekici özelliklerinden biri, gökadanın ekvatorundan sadece altı derece uzakta olan karmaşık görünen diskidir. Burası, karmaşık toz kümeleri ve iplikçikleri, parlak beyaz galaktik çekirdeğe ve çıkıntıya karşı kendini gösterir ve Satürn’ün halkalarına benzeyen bir görüntü oluşturur – ancak bu elbette galaktik ölçektedir.

Disk, Sombrero gökadasının yapısını anlamayı zorlaştırıyor: Samanyolu gibi bir sarmal gökada mı yoksa eliptik bir gökada mı? Gökadanın diski bir sarmal gökadayı andırıyor. Küresel çıkıntısı ve halosu bir eliptik gökada için daha uygun görünüyor – ancak iki bileşenin birleşimi ne bir sarmal ne de eliptik bir gökadaya benziyor.

Araştırmacılar, Hubble’ı kullanarak Sombrero gökadasını araştırdılar ve halosundaki yıldızların metal (gökbilimde helyumdan ağır elementler metal olarak adlandırılır) miktarını ölçtüler. Metal ölçümü, bir gökadanın geçmişini aydınlatabilir ve geçmişte başka gökadalarla birleşip birleşmediğini ortaya çıkarabilir. Sombrero Gökadası örneğinde, halodaki aşırı metal zengini yıldızlar, birkaç milyar yıl önce büyük bir gökadayla olası bir birleşmeye işaret ediyor. Hubble’ın hassas ölçümleriyle ulaşılan bir sonuç olan eski galaktik çarpışma, Sombrero gökadasının bu sıra dışı görünümünü açıklayabilir.