NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopunu kullanan gökbilimciler ilk kez başka bir yıldız çevresinde dolanan bir gezegenin gerçek rengini belirledi. HD 189733b adlı gezegene yakından bakma şansımız olsaydı Dünya’yı anımsatan ama biraz daha koyu mavi renkli bir gezegen görecektik.
Peki benzerlik bu kadar mı? Bu “koyu mavi nokta” yıldızına çok yakın dolanan bir gaz devine ait. Gezegenin atmosferinde saatte 7000 kilometre hızla esen rüzgârlar oluşurken diğer yandan 1000 Santigrad derecelik kavurucu sıcakla kavruluyor ki bu da atmosferdeki silikatların cama dönüşüp yağmur gibi yağmasına neden olur [1].
Bu çalkantılı yabancı dünya bizden 63 ışık yılı uzakta olmasına karşılık Dünya’ya en yakın ötegezegenlerden biridir. Hubble ve diğer teleskoplarca incelenen (heic0720, heic1209) gezegen atmosferinde kaydedilen fırtınalar atmosferde önemli değişikler olduğunu ve gezegenin sıradışı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Şimdi ise önemli bir gelişme kaydedildi: Bir ötegezegenin ilk kez gerçek rengi ölçüldü.
Birleşik Krallık (United Kingdom) Exeter Üniversitesi’nden Hubble gözlem programı ekibi üyesi ve yeni çalışmanın baş yazarı Frédéric Pont: “Bu gezegen de geçmişte bizler gibi diğer ekipler tarafından incelenmiştir. İlk kez gerçek rengini belirleyerek ona doğrudan bakılsaydı nasıl görüleceğini tahmin ettik” diyor.
Gökbilimciler gezegenin rengini belirlemek için yüzeyinden yansıyan ışığın ‘aklık’ denilen değerini ölçtü [2]
HD 189733b soluk olan yıldızının yakınında dolanıyor. Ekip bunun için yıldızdan gelen ışığı ayrımak amacıyla gezegenin yıldızın arkasına geçmesini kullandı. Gezegen yıldızın arkasına dolandığında sistemden gelen ışık miktarı azalır. Ancak bu yöntemle yani ışık değişimiyle rengini görebilirsiniz. [3]
Çalışma ekibi üyesi İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nden Tom Evans: “Gezegen yıldızın arkasına dolandığında sistemin tayfın mavi kısmına kaydığını gördük. Buna karşılık diğer renkler yer değiştirmedi, sabit kaldı. Bu da gezegenin mavi renkte olması demektir” diyor.
Gezegenin masmavi renge sahip olması tropikal bir okyanusu olduğu anlamına gelmiyor. Buradaki durum daha çok atmosferin puslu ve çalkantılı yapıda olması nedeniyle ışığın mavi renginin saçılmasıyla ilgilidir. [4]Yine de sağlam kanıtlara ulaşmak için yeni Hubble verileri gerekiyor.
HD 189733b’ye ait ölçümler “sıcak Jüpiter” sınıfına ait gezegenlere yönelik yeni bir olguyu getiriyor. Bu tür gezegenler Güneş Sistemi’ndeki gaz gezegenlere benzemekle birlikte yıldızlarına yakın dolandıklarından çok daha sıcaktırlar. Bu gezegenlerin evrende sonsuz sayıda olduğu düşünülüyor. Güneş Sistemi’ne yakın HD 189733b gibi gezegenlerin incelenmesiyle “sıcak Jüpiterlerin” yapısı ve özellikleri daha kolay ortaya çıkarabilir.
“Aslında biz daha Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin renklerinin nedenini tam olarak bilmiyoruz. [5]HD 189733b’ye ait yeni gözlemlerle elde ettiğimiz veriler bu bulmacanın çözümüne yeni bir parça ekliyor. Artık yavaş yavaş bu egzotik gezegenleri boyamaya başladık” diyor Pont.
Notlar
[1] 2007’de NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu ilk kez bir ötegezenden gelen kızılötesi ışığı ölçerek sıcaklık haritası elde etti. Harita gezegenin gündüz ve gece tarafındaki yaklaşık 260 Santigrad derecelik sıcaklık farkı nedeniyle atmosferdeki gürlemeleri ve şiddetli rüzgârların varlığını ortaya koydu. Silikat tanecikleri 1300 santigrad derece üzerinde çpk küçük cam gibi taneler oluşturabilir.
[2] Aklık (Albedo) yansıtmanın bir ölçüdür. Yüksek aklık daha fazla ışığın yansıması demektir. Bu değer 1 ise mükemmel yansıtma ve 0 ise tamamen siyah bir yüzey demektir. Dünya’nın aklık derecesi 0,4’tür.
[3] Gezegen yörüngesi nedeniyle zaman zaman, Dünya’dan bakan birinin görüş doğrultusuna göre, yıldızının arkasına geçer. Bu sırada yıldızdan alınan ışık miktarı da yaklaşık 10 000’de bir oranında azalır.
[4] HD 189733b’nin koyu mavi renk geçiş tayfı (heic 0720) “kırmızı gün batımı” sonucuyla tutarlıdır. Sodyum kırmızı ışığı emeceğinden atmosferi ancak yansımaya uğrayan mavi renge bürünecektir.
[5] Jüpiter ve Venüs’ün rengi atmosferleri içindeki bilinmeyen parçacıklardan kaynaklanır. Dünya’nın mavi rengi ise gökyüzünün mavi rengi yansıtması ve okyanusların kırmızı ve yeşil rengi emmesi nedeniyledir. Güneş ışığı atmosferdeki oksijen ve azot molekülleri nedeniyle dağılarak Rayleigh saçılması sonucu kısa mavi dalgalarının daha fazla saçılmasına ve gökyüzünün mavi renk almasına neden olur.
