Hubble uzay teleskopu büyük gökadalarla dolu kozmik çöl içinde iki minik cüce gökadaya rastladı. Üstelik bu gökadalar milyarlarca yıl süren suskunluklarını yıldız doğum fırtınasına dönüştürmek için fırsat kolluyor.
Evrende gökadalar arasında yer alan ve 150 milyon ışık yılı uzaktaki Yerel Boşluk (Local Void) adı verilen seyrek yapıların olduğu alanlardan birinde, Balıklar A ve B (Pisces) adı verilen iki cüce gökada keşfedildi.
Baltimore’daki Uzay Teleskopu Bilim Enstitüsünden baş araştırmacı Erik Tollerrud: “Önemli olan bu tür yapıların keşfedilmesiyle, cüce gökadaların oluşumu ve evrimi hakkında önemli ipuçları vermesidir” diyor.
Galaktik kütle çekiminin etkisiyle hareket eden cüce gökadalar, en sonunda gökadalar arası gazın yoğun olduğu bölgeye girmiş ve bu sayede yıldız doğumları ateşlenmiş olabilir. Dev gökadaların yakınlarına sokulan cücelerdeki gaz, dışarıdan gelen yoğun gaz ipliksileri ile ateşlenebilir. Tollerud’un ekibi yoğun gaz ile gökada kenarlarındaki gaz ipliksilerin yerlerini tararken cüce gökadalara rastladı. Her gökada yaklaşık 10 milyon yıldız içermektedir.
Cüce gökadalar, büyük gökadalar gibi erken evrende yani milyarlarca yıl oluşmuş evrenin temel yapı taşlarıdır. Evrende oldukça büyük boş alanlarda veya kozmik çöllerde yer alan iki gökada yoğun gelişme dönemlerini kaçırmışlardır.
“Boşlukta yer alan bu gökadalar tarihlerini de yansıtmaktadır. Boşlukta olmaları evrimlerini geciktirmiştir. Hidrojen yoğunluklu benzer gökadalara göre daha fazla hidrojen barındırdıklarına dair bir kanıt yoktur. Bir gökada geçmişte yıldız üreterek büyür. Bunun için hidrojenin bol olması gerekir. Ancak bu gökadalar yüksek miktarda yıldız doğumlarını oluşturacak yoğun hidrojen bulutlarına sahip değildir. Bu nedenle gerekli gazı dışarıdan almaları gerekir. Yıldızların gökada içini doldurması gibi cüce gökadalarda gökadaların kenar mahallelerini doldurur” diyor Tollerrud.
Cüce gökadaların küçük ve sönük olması nedeniyle keşfedilmeleri zordur. Gökbilimciler Samanyolu’ndaki hidrojen dağılımını öğrenmek için kullandıkları radyo verileri ile bunların bir kısmını görebilmektedir. Gözlemlerde yoğun hidrojen gazının olduğu binlerce küçük leke olduğunu gösterdi. Bunun dışında 30-50 kadar gökada da lekelere rastlandı. Araştırmacılar optik bölgede çalışan ve umut veren WIYN teleskopu ile 15 gökadayı çalıştı. Tollerud’un ekibi bunlardan bize en yakın olan ikisini Hubble’ın Gelişmiş Kamerası ile analiz etti. Böylece Balıklar A ve B sönük cisimlerinin birer cüce gökada olduğu kanıtlandı.
Bir gökadanın uzaklığı Hubble’ın keskin gözleri ile gökada içindeki belirgin yıldızlardan hesaplanabiliyor. Aynı yöntem cüce gökadalar için de uygulanabilir. Uzak bir gökadanın parlaklığını hesaplamak için çok uzak gökadaların arasındaki boşlukların ne denli büyük olduğunu bilmek gerekir. Balıklar A cüce gökadası 19 milyon ışık yılı ve Balıklar B cüce gökadasının 30 milyon ışık yılı uzakta olduğu bu karmaşık yöntemle hesaplanabildi.
Bu yazının hazırlanmasında teknik bilgi desteği sağlayan Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü ve Prof. Dr. Zeynel Tunca hocalarıma teşekkür ederim.
