ESO’nun Çok Büyük teleskopu (VLT) karşıdan görülen çubuklu sarmal gökada Messier 77’nin muhteşem bir görüntüsünü yakaladı. Görüntü gökadanın güzelliğinin hakkını verirken, toz şeritlerince hattı çizilen parlak kollarını sergiliyor — yine de burada Messier 77’nin çalkantılı doğasından hiçbir iz bulunmuyor.
Bu renkli sarmal gökada sakin gibi görünüyor, ancak burada gözün gördüğünden daha fazlası var. Messier 77 (ayrıca NGC 1068 olarak da bilinir) en yakın aktif gökadalardan biri olup, bunlar evrendeki en göz alıcı ve enerjik nesneler arasında yer almaktadır. Çekirdekleri genellikle tüm gökadayı bastıracak kadar parlaktır. Aktif gökadalar evrendeki en parlak nesneler arasında olup, hepsinde olmasa bile çoğunlukla, gama-ışınları ve X-ışınlarından mikrodalga ve radyo dalgalarına kadar olan bölgede ışık yaymaktadırlar. Messier 77’nin daha da ayrıntılı sınıfı Tür II Seyfert gökada olup, özellikle kırmızı-ötesi dalgaboylarında parlak sınıfına alınmıştır.
Bu etkileyici parlaklığın nedeni merkezi bölgedeki mekanizmadan dışarıya dağılan yoğun ışınımdır — süper kütleli bir karadeliği çevreleyen yığışma diski. Karadeliğin üzerine düşen madde sıkışarak inanılmaz sıcaklıklara kadar ısıtılmakta ve sonuçta yoğun miktarda ışık salınımına neden olmaktadır. Bu yığışma diski “torus” adı verilen kalın bir donut şeklindeki gaz ve toz diski tarafından örtülmektedir. 2003 yılında güçlü VLT Girişimölçeri kullanılarak yapılan Messier 77 gözlemleri böyle bir yapıyı ilk kez ortaya çıkarmıştır (eso0319).
Messier 77’nin bu görüntüsü mavi, kırmızı, mor ve pembe (hidrojen-alfa) renklerle temsil edilen dört farklı dalgaboyu bandında alınmıştır. Her bir dalgaboyu farklı bir özelliği ortaya çıkarmaktadır: örneğin, pembemsi hidrojen-alfa sarmal kollarda oluşmakta olan sıcak ve genç yıldızları öne çıkarırken, kırmızıda Messier 77’yi çevreleyen ince, iplik benzeri gaz yapısı ortaya çıkmaktadır [1]. Görüntüde Samanyolu’na ait bir yıldız da gökada merkezi civarında keskin girişim deseniyle görülmektedir. Ek olarak, sarmal kolların dış kısımlarında görülen çoğu daha uzak gökada muazzam büyüklükteki aktif gökadaya göre oldukça küçük ve kibar kalmaktadır.
47 milyon ışık-yılı uzaklığında, Balina takımyıldızı doğrultusunda bulunan Messier 77, Messier kataloğunda bulunan en uzak gökadalardan biridir. Messier ilk başlarda kendi teleskopu ile gördüğü nesnenin çok parlak bir yıldız kümesi olduğuna inanıyordu, ancak teknoloji geliştikçe gerçek halinin bir gökada olduğu anlaşıldı. Yaklaşık 100 000 ışık-yılı genişliği ile Messier 77 ayrıca Messier kataloğundaki en büyük gökadalardan biridir — büyük kütlesi nedeniyle yakınındaki gökadaları da eğip bükebilmektedir (eso1707) [2].
Bu görüntü ESO’nun Şili’deki Paranal gözlemevinde bulunan VLT teleskoplarından Birim teleskopu 1 (Antu) üzerindeki Odak Daraltıcı ve Düşük Saçılmalı Tayfçeker 2 (FORS2) ile elde edilmiştir. Görüntü ESO teleskopları kullanılarak gökbilim görüntülerinin eğitim ve hakla ilişkiler amaçlı kullanımı için geliştirilen ESO’nun Kozmik Mücevherler programı kapsamında alınmıştır.
Notlar
[1] NGC 1275 içinde de benzer kırmızı iplikçikler bulunmuştur. Yaklaşık 50 milyon santigrat derece sıcaklığa sahip oldukça sıcak gazla çevrili olmalarına rağmen, soğukturlar. İplikçikler bir manyetik alan içinde tutulmakta olup yapıları korunmaktadır ve bu da merkezi karadelikten çıkan enerjinin çevredeki gaza nasıl aktarıldığını göstermektedir.
[2] NGC 1055 yaklaşık 60 milyon ışık-yılı uzaklıkta yer almaktadır. Messier 77’ye karşılık kenardan görülebilen bir gökadadır. Buradaki Günün Gökbilim Görüntüsü, Ay büyüklüğündeki bir alanda her ikisini de gözler önüne sermektedir (APOD).
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
