Ocak kümesinden alınan bu ışıltılı görüntüde yer alan sayısız gökada dikkat çekmek için birbirleriyle yarışıyor, bazıları ön planı işgal ederken diğerleri küçük birer ışık noktası şeklindeler. Bunlardan biri de merceksi gökada NGC 1316’dır. Bu çok araştırılan gökadanın çalkantılı geçmişi, şimdi gökbilimcilerin VLT Tarama teleskopu ile daha önce olmadığı kadar ayrıntılı görüntüledikleri, ince ilmeksi, kavisli ve halka şeklindeki yapılara neden olmuştur. Hayret verici derinlikteki bu görüntü aynı zamanda kümenin sönük ışığındaki sayısız nesneyi de ortaya çıkarmaktadır.
ESO’nun Şili’deki Paranal Gözlemevinde bulunan gökyüzü taramaları konusunda eşsiz yetenekli VLT Tarama teleskopu (VST) ile alınan bu derin manzara Samanyolu’na en yakın ve en zengin gökada kümelerinden biri olan Ocak kümesinin parlak üyelerinin gizemlerini gözler önüne sermektedir.
Kümenin belki de en ilgi çekici üyesi olan NGC 1316, çok sayıda küçük gökadanın birleşmesiyle oluşan, hareketli bir geçmişe sahiptir. Gökadanın maceralı geçmişindeki kütleçekim etkileri, merceksi yapının üzerinde hissedilir etkiler bırakmıştır [1]. Çok sayıda yıldızdan oluşan dış kısımdaki büyük dalgacıklar, halka ve kavisli yapılar ilk kez 1970’lerde gözlenmiş olup, halen en son teleskop teknolojilerine erişimleri olan ve NGC 1316’nın alışılmadık yapısını görüntüleme ve modelleme birleşimi ile araştıran modern gökbilimcilerin aktif bir çalışma konusu olarak yerini korumaktadır.
NGC 1316’yı oluşturan birleşme olayları bir gaz akınına yol açarak, merkezdeki astrofiziksel egzotik nesneyi beslemiştir: Güneş’in ortalama 150 milyon katındaki kütlesiyle bir süper-kütleli karadelik. Çevresindeki maddeyi üzerine çektikçe yüksek enerjili parçacıklar içeren güçlü jetler üreten karadelik, radyo dalgalarında görülen özel küremsi şekiller oluşturmakta, bu da NGC 1316’yı gökyüzündeki en parlak dördüncü radyo kaynağı haline getirmektedir.
NGC 1316 gökbilimciler için çok önemli olaylar olarak görülen, kaydedilmiş dört adet tür Ia süpernovaya da ev sahipliği yapmıştır. Tür Ia süpernovaların parlaklıkları çok iyi tanımlandığından [2] içinde bulundukları gökadanın uzaklığının tespiti için kullanılabilmektedirler ki buradakiler 60 milyon ışık-yılı uzaklıktadırlar. Gökbilimcilerin çok sevdiği bu “standart ışık kaynakları” sayesinde uzak nesnelerin uzaklıkları güvenilir bir şekilde belirlenebilmektedir. Aslına bakılırsa daha önemli oldukları bir konu da, evrenimizin hızlanan bir şekilde genişlemekte olduğunu keşfindeki anahtar rolleridir.
Bu görüntü ESO’nun Paranal Gözlemevinde bulunan VST teleskopu ile Ocak Kümesi’nin derin, çoklu görüntüleme-taraması projesi olan Ocak Derin Taraması’nın bir parçası olarak alınmıştır. Enrichetta Iodice liderliğindeki (INAF – Osservatorio di Capodimonte, Naples, İtalya) ekip daha önce bu bölgeyi VST ile gözlemiş ve NGC 1399 ve daha küçük gökada NGC 1387 arasında zayıf bir ışık köprüsünü ortaya çıkarmıştır. VST özel olarak gökyüzündeki geniş ölçekli bölgeleri taramak için tasarlanmıştır. Dev düzeltilmiş görüş alanı ve özel olarak tasarlanan 256-megapiksellik OmegaCAM kamerası ile VST gökyüzündeki geniş alanların görüntülerini hızlı ve derinlemesine alarak, nesnenin daha ayrıntılı olarak incelenebilmesi için görevi daha büyük teleskoplara bırakmaktadır — örneğin ESO’nun Çok Büyük teleskopuna (VLT).
Notlar
[1] Merceksi ya da “mercek-şekilli” gökadalar yaygın eliptik gökadalar ve daha iyi bilinen Samanyolu gibi sarmal gökadalar arasındaki bir gökada şeklidir.
[2] Tür Ia Süpernovaları, bir çift yıldız sistemindeki beyaz cücenin zamanla yoldaşından çektiği kütle (madde akışı) ile karbon temelli çekirdek birleşmesini tetikleyecek bir sınıra ulaştığı anda meydana gelmektedir. Kısa bir zaman içinde, zincirleme bir reaksiyon başlayarak sonunda büyük miktarda enerji salınımına kadar ulaşan bir evre başlar: bir süpernova patlaması. Süpernova her zaman Chandrasekhar limiti olarak bilinen bir kütlede meydana gelir ve her seferinde neredeyse benzer bir patlamaya yol açar. Tür Ia süpernovaların benzerliği gökbilimcilerin bu yıkıcı olayları uzaklık ölçümünde kullanabilmelerini sağlar.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
