NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu verilerini kullanan gökbilimciler yıldızlarla dolup taşan (starburst) gökadaların, çevresindeki gazın etkisiyle büyüdüklerini doğrudan gözleyerek gördüler. Gökadalar geliştikçe değişir ve bu sayede madde ve enerji evrene yayılır. Bu enerjik olaylar gökadanın görünür boyutundan yirmi kat daha uzaktaki kozmik bir gazı etkileyebilir.
Yıldızlarla dolup taşan gökadalara erken evrende çokça rastlanmasına karşılık günümüz evreninde ender bulunurlar.
Yıldız oluşumu sırasında gözlenen patlamalar nedeniyle gökada dışına doğru güçlü rüzgâr akımları görülür. Bu rüzgârların gökadanın gelişiminde pay sahibi olduğu biliniyordu ama yeni bir araştırmayla eskiden düşünülene göre çok fazla etkinin söz konusu olduğu ortaya çıktı.
Gökbilimciler yıldızlarla dolup taşan bu gökadalardan bilinen 20 tanesini mercek altına aldı. Onların yıldız oluşum süreçlerine eşlik eden rüzgârların iyonize olduğunu belirlediler [1] ki bunlar gökada merkezinden 20 kat dışarı ya da 650 000 ışık yılı uzaklığa kadar etkili olabiliyor. Bu, yıldızlarla dolup taşan ve yıldız oluşturmaya devam eden bir gökadanın çevresindeki gazı etkilediğini gösteren ilk doğrudan kanıttır.
St. Andrews Üniversitesi’nden Vivienne Wild: “Bu kadar sönük görülen bir gökadanın çevresini bu kadar geniş düşünerek çalışmak zordur. Gökadaların çevresindeki soğuk gazın taşınan kütle ve enerji nedeniyle gökadayı büyüttüğünün önemli ipuçlarını gördük. Gökada evriminde yeni bir kanıt elde ettik” diyor.
Ekip NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu’nun yıldızlarla dolup taşan gökadalardan gelen ışığı Kozmik Kökenli Tayfölçer (Cosmic Origins Spectrograph -COS) ile analiz ettiler.[2] Merkezlerinde büyük karadeliklerin yattığı kuasarların parlak merkezlerinden gelen ışığın aydınlattığı gökadaları saran sönük gaza odaklanıldı.
John Hopkins Üniversitesi’nden Sanchayeeta Borthakur: “Böyle bir çalışma ancak Hubble ile yapılabilirdi. Sıcak gazı gözlemek için bir uzay teleskopu gerekiyordu ve bu teleskopun da gökadaların çevresini genişçe saran gaz zarfını ölçebilen COS gibi bir aleti olmalıydı” diyor.
Örnek olarak gözlenen yıldızlarla dolup taşan gökadaların çevresinde büyük miktarda hale şeklinde iyonize gaz görüldü. Ekip bu iyonlaşmanın yeni yıldız oluşumundan kaynaklanan enerjik rüzgârların neden olduğunu belirledi.
Bu gökadaların geleceğiyle ilgili çeşitli sonuçlara da ulaşıldı. Gökadalar onları çevreleyen uzay içindeki gazın etkisiyle büyürler. Gökadadan bu gaza doğru akan iyonize rüzgâr gaza çarparak gelecekte gökadaya yıldız oluşturmasını sağlamak için enerji taşır.
John Hopkins Üniversitesi’nden Timothy Heckman: “Yıldızla dolup taşan gökadalar önemli cisimlerdir –sadece bir gökadanın gelecekteki evrimini değil aynı zamanda evrenin madde ve enerji döngüsünü de etkiler. Gökadaları saran zarflar evrenin bir arayüzüdür ve bunların içlerindeki süreci keşfetmeye başladık” diyor.
Notlar
[1] Bir gaz atomu bir ya da daha fazla elektron kaybettiğinde iyonize olur. Bu durumda enerjik rüzgârın etkisiyle bu atomlar kozmik gaza kadar ulaşırlar.
[2] Tayfölçeri ile ışığın kırılması incelenerek ışığın kaynağı olan cismin kimyasal bileşeni, sıcaklığı, yoğunluğu ya da hızı gibi özellikleri belirlenir.
