ESA’nın Herschel uzay gözlemevi Samanyolu’ndan 2000’den kat daha fazla yıldız üreten bir gökada keşfetti. Evren 1 milyar yıl yaşındayken oluşmuş erken gökada, bu haliyle mevcut gökada evrimi kuramına karşı koyuyor.
HFLS3 olarak adlandırılan gökada, Herschel Çok Katlı Extragökada Araştırması (Hermes) ile elde edilen görüntüde soluk kırmızı leke gibi görünüyor. Ancak bu görünüşü tamamen aldatıcı. Gökada aslında büyük bir hızla gaz ve toz bulutlarından yeni yıldızlar oluşturan bir yıldız fabrikasıdır.
Samanyolu eşdeğer bir hızla yılda ancak bir güneş kütlesi yıldız oluşturmasına karşılık HFLS3 iki bin kat daha fazla yıldız oluşturuyor. Bu şimdiye kadar görülen en yüksek yıldız oluşturma oranlarından biridir.
HFLS3 gözlemi için uzay aracı 13 milyar yıl geriye gitti. Bu, Büyük Patlama’dan (Big Bang) sadece 880 milyon yıl sonrası ya da evrenin şu anki yaşının %6,5’u olup, bebek evren dönemine denk gelir.
HFLS3 bu zamanda neredeyse Samanyolu kütlesinde oluşmuş olmalı. Öyleyse geçen 13 milyar yıl içinde gökada, evrenin bilinen en büyük gökadası olmalıdır.
Bu da tam bir karmaşaya neden olur. Çünkü gökada evrimi kuramlarına göre HFLS3 gibi büyük bir gökadanın Büyük Patlama’dan hemen sonra oluşması mümkün değildir.
Böyle bir gökadanın birkaç milyar güneş kütlesinde yani küçük ve hafif olması beklenir. Bu ilk gökadalar günümüz modern gökadalarına göre ancak birkaç kat hızlı yıldız oluşumuna sahne olurlar.
Küçük gökadalar daha sonra gökadalar arası boşluktaki soğuk gazı yutarak beslenir ve yakınlarındaki kendilerinden daha küçük gökadalarla birleşerek büyürler. Dolayısıyla büyük gökadaların oluşumunu gökada evrimi kuramlarıyla karşılaştırabilir ve yaşlarını hesaplayabilirsiniz. Ancak bu elbette kolay bir iş değildir.
Cornell Üniversitesi’nden Dominik Riechers: “Bu büyük yıldız fabrikalarının ilk örneklerini aramak samanlıkta iğne aramaya benzer” diyor.
Herschel tarafından algılanan büyük yıldız oluşum gökadalarının onbinlercesinin en ilginç olanları Hermes ile ortaya çıkarılır.
Londra Imperial College’den ortak araştırmacı Dave Clements: “Diğerlerine göre çok daha kırmızı ve parlak olan bu özel gökadaya karşı özel bir ilgi duyuyoruz” diyor.
Uzun kızılötesi dalga boylarındaki kırmızı parlaklık genişleyen evren nedeniyle görülen kırmızıya kayma etkisidir ve oldukça uzak noktaları işaret eder. HFLS3 gökadasının kırmızıya kayma değeri 6,34 yani Büyük Patlama’dan 880 milyon yıl sonra oluştuğu yer teleskoplarıyla gerçekleşen ek gözlemlerle onaylandı.
HFLS3 ‘yıldızla dolup taşan’ bir gökada olup çok hızlı bir şekilde yıldız oluşturmaktadır. Bütün gökada üzerinde genç yıldızların yaydığı yoğun ışıma, gökadanın neredeyse her noktasına yayılıyor. Bunun gibi ölçeklere günümüz gökadalarında rastlanmıyor.
“HFLS3 gibi erken yıldızla dolup taşan gökadalar sonraki yeni nesil gökadaların ağır elementler ile bildiğimiz maddenin temel yapıtaşlarını oluşturabilmeleri için ideal koşullar sunar” diyor Dr. Riechers.
Bunların erken evrende son derece ender olması beklenmektedir. Bu gökadanın keşfi ile erken evrende beklenenden daha fazla sayıda büyük kütleli gökadalar olabileceği ortaya çıkar ki bu da mevcut kuramlar için büyük bir sorundur.
Herschel verileriyle ile erken gökadaların keşfi çalışmaları sürüyor.
ESA’nın Herschel Projesi bilimcisi Göran Pilbratt: “Bu gözlemler kozmik tarihte sayısı çok az olan yıldızla dolup taşan gökadalara bir örnek buldu. Herschel ile gökadaların doğasını ve nasıl oluştuğunu kavrayarak erken evrenin gizli özelliklerini belirleyebiliyoruz” diyor.
