Fermi verileriyle yeni bir yüksek enerji kaynağı keşfedildi.
Fermi Gama Işını-Uzay Teleskopu’nun verilerini incelemeyi sürdüren araştırmacılar yeni enerji kaynaklarının varlığını açıkladılar.
Fermi’nin Geniş Alan Teleskopu (LAT) ışığın en enerjik formu olan gama ışınlarını yayan kaynakları kaydedilmek amacıyla her üç saatte bir tüm gökyüzünü tarar. Görünür ışığın enerjisi 2-3 eV (elektron volt) arasında iken, LAT enerjileri 20 milyon ile 300 milyar eV’luk (GeV) arasında değişen gama ışınlarını aramaktadır.
Yüksek enerjilerde gama ışınlarına ender rastlanır. Fermi LAT bile her dört ayda sadece bir 10 GeV’luk bir enerjili gama ışını algılamaktadır.
NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden David Thompson: “Fermi’den önce 10 GeV’dan daha yüksek enerjisi olan sadece dört kaynak biliyorduk ki bunlar atarcaydı (pulsar). LAT ile bunların yüzlercesini keşfettik. İlk defa gökyüzünün ne kadar yüksek enerjilerle dolu bir yer olduğunu fark ettik” diyor.
Gama ışınları üreten enerji dolu nesne olağanüstü astrofizik süreçlerden geçer. Keşfedilen 496 kaynağın yarısından fazlasında, aktif gökadalardaki madde parçacıkları ışık hızında süper kütleli karadelik içine püskürtülüyor.
Bilinen kaynakların yalnızca % 10’u gökadamız içerisinde yer almaktadır. Atarca olarak nitelendirilen çok hızlı dönen nötron yıldızları, süpernova sonucunda genişleyen enkazın içinde olduğu büyük kütleli yıldızlar ve ikili sistemler bu kaynakların arasında sayılabilir.
Kaynakların üçte birinden fazlası dağılımın diğer tarafında bulunduğundan haklarında net bilgiye sahip olunamamıştır. Yeni katalogla birlikte geniş bir gama ışını enerji dağılımı verileriyle gökbilimciler farklı kaynakların davranışlarını karşılaştırabilecekler.
Parlak olan kızılötesinden morötesi ışınıma doğru inerken kaynaklar sönükleşir. 1 GeV ve daha yukarı enerjiye sahip gama ışını kaynaklarını bulmak bu nedenle zorlaşır.
Örneğin 10 GeV enerjili bir radyo gökada NGC 1275. Yüksek enerji değerlerinde ortadan kaybolan gökadanın yakınında yeni bir kaynak belirmeye başlar. 100 GeV ve üzerindeki enerjiye sahip yeni kaynak parlak IC 310 gibi bir kaynaksa NGC 1275 Fermi tarafından gözden kaybedilir.
Fermi kaynak listesi Fransa the Ecole Polytechnique’s Laboraturı’ndan Pascal Fortin ve Almanya Max Planck Enstitüsü’nden David Paneque başkanlığında yürütülen bir ekip tarafından yürütülüyor.
Katalog 100-300 GeV enerjili 130 gama ışını kaynağı verileri Atmosferik Cherenkov Teleskopları adlı tesiste işlenmektedir. Bu teleskop dizisi Arizona Çok Enerjik Işıma Görüntüleme Teleskop Dizisi (Veritas) ve Namibya’daki Yüksek Enerji ve Stereoskobik Sistemi (HESS) içerir.
“Katalogda 100 GeV’un üstünde gama ışını yayan kaynakları bulmak için en olası yerleri işaretlemek keşiflerin kolaylaşmasını sağlayacaktır” diyor Paneque.
Fermi-LAT ile karşılaştırıldığında bu yer merkezli gözlemevleri oldukça kısıtlı bir görüş alanına sahipler. Gündüzün aydınlığı, kötü hava koşulları gibi nedenlerle daha az gözlem yapılmaktadır.
Fortin: “Yer merkezli teleskoplar geliştikçe daha duyarlı gözlemler yapılmaktadır” diyor.
