Bir yıldız düşünün… Parlaklığı ortalamanın beşte biri kadar azalıp sonra ‘hop’ tekrar normal değerine geliyor. Yani parlaklığı öyle azalıyor ki benzeri yok. Nedeni ise tartışmalı. Kimine göre çevresinde toz diski var bu disk parlaklığı sürekli değişiyor gibi gösteriyor. Kimine göre çevresinde anormal yörüngesi olan gezegen var. Yeni yapılan bir çalışma bulmacanın çözümü için önemli bir anahtar sunuyor.
Çalışma Penn State Astronomi ve Astrofizik Bölümünden Doç. Jason Wright ve Louisiana State Üniversitesinden Tabetha Boyajian liderliğindeki 200 araştırmacıdan oluşan bir ekip tarafından gerçekleşti. Bizden yaklaşık 1000 ışık yılı uzaktaki KIC 8462852 ya da “Tabby’nin yıldızı” olarak bilinen F tipindeki bu sıra dışı yıldız Güneş’ten %50 daha büyük ve 1000 derece daha sıcak. Benzerlerine göre parlaklık değişimi anormal seyreden bu yıldızla ilgili birçok teori öne sürüldü. Ancak hiçbiri kesin sonuca ulaşamadı.
Tabby yıldızı o kadar ilgi çekicidir ki yeryüzündeki teleskopların büyük bir kısmı yıldıza yönelerek çok fazla çalışma ve veri topladı. Şimdiye kadar Kickstarter kampanyası doğrultusunda 1700’den fazla kişi bu yıldıza baktı ve 100 bin dolardan fazla bağış toplandı. Sonuçta Boyajian ve ekibinin Las Cumbres Gözlemeviyle ortaklaşa yapılan toplantıyla ve The Astrophysical Journal Letter’da yayınlanan makaleyle çalışma paylaşıldı.
“Bir yıldızın parlaklığı ani olarak değişiyorsa ve bu belirli periyotlarla ve aynı miktarda gerçekleşiyorsa yanıt bellidir. Bunun nedeni yörüngedeki madde diskidir. Ancak burada çok daha farklı ve diğerlerine göre daha fazla bir değişim söz konusu” diyor Wright.
“Yıldızın çevresindeki toz diski muhtemelen yıldızdan yayılan ışığın sönükleşmesinde ve parlaklaşmasında rol oynuyor. Dolayısıyla yıldız ile aramızda ne olursa olsun bu opak (ışığı geçirmeyen) bir madde değil. Yani karşımızda bir gezegen yok.”
Burada sözü geçen toz diskinin kalınlığı muhtemelen her yerde aynı değil. Toz diski kimi yerde daha yoğun ve kalın kimi yerde ise daha seyrek ve ince. Bu da disk yıldızın çevresinde dönerken yıldızdan alınan ışığın parlaklığının muazzam değişmesine neden oluyor.
Araştırmacılar Las Cumbres Gözlemevinden Mart 2016’dan Aralık 2017’ye kadar yıldızı izledi. Mayıs 2017’den itibaren yıldız ışığının ölçülen parlaklığında dört ayrı değer ölçüldü. Kampanyaya bağış yapanları onurlandırmak amacıyla ilk iki dalışa Elsie ve Celeste adları verildi. Son ikisine ise İskoçya’nın Scara Brae ve Kamboçya’nın Angkor kayıp şehirlerinin adı verildi ki bu adlar yıldızındaki gizemle uyumludur!
Yazarlar: “Aslında bin yıldan önce olan bitenleri gözlüyoruz. Orada olup bitenler yıldız için olağan olabilir ama bizim için değil. Bu nedenle gizemli cisimler arasında yer alıyor” görüşünü paylaşıyor.
Yıldızın incelendiği yöntem –bir veri setinin toplanarak tek hedeften alınmış gibi derlenmesi- gökbilimde yeni bir dönemin başladığını gösteriyor. NASA Kepler görevinden toplanan büyük miktarda veri ile yıldızın olağandışı davranışı fark edildi. Kepler görevinin amacı yıldızın önünde hareket eden bir gezegenin neden olduğu parlaklık değişimlerini ölçmekti. Bu verilerin çok olması internette Planet Hunters (Gezegen Avcıları) grubunun kurulmasına neden oldu. Kepler verilerinin yüklendiği sayfa ile isteyen herkesin gezegen keşfetmesi amaçlandı.
Boyajian: “Evrenimize tarafsız bakan insanlar olmasaydı bu yıldız gözden kaçabilirdi. Yine halkın özel ilgisi olmasaydı bu kadar veri toplanamazdı” diyor.
Sırada ise yanıtlanacak sorular var. Wright: “Son araştırma burada mega yapılar olduğunu göstermiyor ancak parlaklık azalmasının ardında başka olgular olduğunu akla getiriyor” diyor. “Elimizde bununla uyuşan modeller var. Biraz daha veri ile sonuçlandırabiliriz.”
“İşbirliği ve destek çok heyecan verici. Halkın desteği ile ve çeşitli çalışma alanlarındaki araştırmacılarla bir çalışma içine girilmesi oldukça önemli. Devamı gelecektir” diyor Boyajian.
Meraklısı için linkler:
- Jason Wright’ın blog sayfasından yıldızın bilgisi: http://sites.psu.edu/astrowright/2017/12/26/what-weve-learned-about-boyajians-star/ ve http://sites.psu.edu/astrowright/2017/12/26/what-weve-learned-about-boyajians-star-ii/
- TED sunumu
Sevgili Ümit, keşke bu yıldızın Kepler uzay teleskobu ile elde edilen ışık eğrisini de koysaydın, o zaman daha iyi anlaşılırdı ışık eğrisinin nasıl değiştiği. Bizim ülkemizden de çok sevdiğim iki araştırmacı bu yıldızın TUG teleskobu ile alınan tayfları üzerine çalışıyorlar, ümit ederim bu bilmeceyi onlar çözerler. Eline sağlık, gayet güzel bir çalışmayı türkçeye kazandırdığın için sağol. Sevgilerimle…
Ekledim hocam. Teşekkürler.