Ürkütücü bir örümcek ağı, esrarlı ejderhalar ya da hayaletlerin ipliksi izleri mi? Vela süpernova kalıntısının bu görüntüsünde siz ne görüyorsunuz? Dev yıldızın bu güzel renklerle bezenmiş hayali kalıntılarının inanılmaz ayrıntıları Avrupa Güney Gözlemevinin (ESO) Şili’deki Paranal yerleşkesinde bulunan VLT Tarama Teleskobu ile alınmıştır.
Pembe ve turuncu bulutlardan oluşan ipliksi yapıların tümü büyük kütleli yıldızın yaklaşık 11,000 yıl önce güçlü bir patlama ile yaşamının sona ermesiyle geride kalmıştır. En büyük kütleli yıldızlar yaşamlarının sonuna ulaştıklarında süpernova denilen bir patlama evresinden geçerler. Bu patlamalar çevredeki gaz boyunca ilerleyerek onları sıkıştıran şok dalgalarına ve sonrasında karmaşık ipliksi-benzeri yapıların oluşmasına neden olur. Yayılan enerji gazdan filizleri ısıtarak bu görüntüde olduğu gibi parlamalarını sağlar.
Bu 554-milyon piksellik görüntüde güney yarımküre takım yıldızlarından Yelken’in adını alan Vela süpernova kalıntısının oldukça ayrıntılı bir hali yer almaktadır. Buradaki tüm alana dokuz tane Dolunay yerleştirebilirsiniz, bulutun tamamı ise daha büyüktür. Dünya’dan sadece 800 ışık-yılı uzaklığı ile bu heyecan verici süpernova kalıntısı bize bilinen en yakın olanlardan biridir.
Patlama sırasında yıldızın en dış katmanları çevredeki gaza doğru atılarak burada gördüğümüz olağanüstü ipliksi yapıları oluşturur. Yıldızdan geriye kalansa birleşerek nötronları oluşturmaya zorlanan proton ve elektronlardan oluşan aşırı yoğun bir küredir – bir nötron yıldızı. Bu görüntünün sol üstünde ve hafif dışarıda kalan Vela kalıntısındaki nötron yıldızı kendi ekseni etrafında saniyede 10 kezden fazla olan dönme hızıyla bir atarca haline gelmiştir.
Bu görüntü ESO’nun Şili’deki Paranal Gözlemevinde bulunan VLT Tarama Teleskobu üzerindeki geniş alan kamerası OmegaCAM ile alınmış olan gözlemlerden oluşan bir mozaiktir. 268-milyon piksellik kamera farklı renklerdeki ışığın geçişine izin veren birçok filtre ile görüntü alabilmektedir. Vela kalıntısının bu özel görüntüsünde mor, mavi, yeşil ve kırmızı tonları temsil edilen dört farklı filtre kullanılmıştır.
VST’yi İtalya Ulusal Astrofizik Enstitüsü sahiplenmiş olup, 2,6-metrelik aynasıyla geceleyin gökyüzünü görünür ışıkta taramaya adanmış en büyük teleskoplardan biridir. Bu görüntü böyle bir taramaya örnektir: VST Güney Gökküresi Gökada Düzlemi ve Merkezi Fotometrik Hα Taraması (VPHAS+). Yedi yıldan uzun bir süredir devam eden bu tarama ile ev sahibi gökadamızın hatırı sayılır bir kısmı görüntülenmiş olup, gökbilimcilerin yıldızların oluşumu, evrimleri ve sonunda ölümlerini daha iyi anlamaları sağlanmaktadır.
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
