ESO Konseyi 26 Nisan 2010 günü planlanan Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu (E-ELT) için Cerro Armazones’i teleskopun kurulacağı temel yerleşke olarak seçti. Cerro Armazones Şili’nin Atacama Çölü’nde bulunan 3060 metre yüksekliğinde bir dağ, teleskopun kurulacağı yeni yerleşke Antofagasta şehrine 130 kilometre ve ESO’nun Çok Büyük Teleskop’una evsahipliği yapan Cerro Paranal’a ise 20 km uzaklıkta bulunuyor.
ESO Genel Müdürü Tim de Zeeuw “Bu aşama gökbilim bilgisini büyük çapta geliştirecek olan çok iddialı bu projenin temel tasarımını sonuçlandırmamızı sağlayacak önemli bir dönüm noktasıdır. Geride bıraktığımız birkaç yıl boyunca çok büyük işler yapan yerleşke seçimi takımına teşekkür ediyorum.” diyor.
ESO’nun bir sonraki adımı birincil aynası 42 metre çapında olan Avrupa aşırı büyük optik/kızılötesi teleskopunu (E-ELT) inşa etmek. Dünya’da bu tür teleskopların ilki olan E-ELT “gökyüzünü izleyen dünyanın en büyük gözü” olacak. ESO detaylı inşa planlarını toplulukla birlikte planlıyor. E-ELT gökbilimdeki çözüm bekleyen en öncelikli birçok sorunu ele alacak ve neticede belki de Evren algımızı Galileo’nun teleskopuyla 400 yıl önce yaptığı gibi kökten değiştirecek. 2018 yılında süreci planlandığı gibi başlatacak olan, inşa için yola devam komutunun 2010 yılı sonunda verilmesi bekleniyor.
ESO üyesi ondört ülkenin temsilcilerinden oluşan organizasyonun yönetim kurulu olan ESO Konseyi tarafından alınan E-ELT yerleşkesi kararı birkaç yıldır devam eden karşılaştırmalı meteorolojik araştırmalara dayanmaktadır. Yer seçimi çalışmalarında toplanan verilerin çoğu 2010 yılı boyunca halka sunulacaktır.
Yer seçimi sürecinde birçok faktörün dikkate alınması gerekmektedir. Atmosferin “astronomik kalitesi”, örneğin, açık gece sayısı, su buharı miktarı ve atmosferin “kararlılığı” gibi etkenlerin (seeing olarak da bilinir) çok önemli bir rol oynadığı ortadadır. Fakat inşa ve işletme maliyetleri, diğer ana tesislerle (VLT/VLTI, VISTA, VST, ALMA ve SKA gibi) işlevsel ve bilimsel sinerji gibi diğer değişkenler de hesaba katılmalıdır.
Mart 2010’da, ESO Konseyi’ne, E-ELT Yer Seçimi Danışma Kurulu’nun hazırladığı temel sonuçları içeren bir ön rapor sunuldu [1]. Sonuçlar incelenip nihai listeye (Şili Armazones, Ventarrones, Tolonchar ve Vizcachas, ve İspanya La Palma) alınan herbiri kendine özel güçlü yanlara sahip yerlerin gökbilim gözlemleri için çok iyi koşullara sahip oldukları onaylamaktadır. Teknik rapor Paranal yakınlarındaki Cerro Armazones’in en iyi gökyüzü kalitesi dengesine sahip olması ve ESO’nun Paranal Gözlemevi ile birlikte işletilebilmesi gibi tüm faktörler dikkate alındığında öncelikli bir yerleşke olarak açıkça kendini göstermektedir. Cerro Armazones ve Paranal gökbilim gözlemleri için benzer ideal koşulları paylaşmaktadır. Özellikle yılda 320’nin üzerindeki açık gece sayısıyla.
Konsey, Yer Seçimi Danışma Kurulu’nun açık önerileri ve özellikle yerleşkenin bilimsel kalitesi gibi konuyla ilgili diğer tüm görüşler dikkate alındığında, Cerro Armazones’in E-ELT’nin temel yerleşkesi [2] olarak seçilmesini uygun bulmuştur.
“E-ELT’nin dönüşüme liderlik eden bilimsel yeteneklerini halihazırda bütünleşmiş son derece güçlü VLT gözlemevine eklemek dünyadaki en gelişmiş optik/kızılötesi gözlemevi olan Paranal’ın uzun dönemli geleceğini garati altına almakta ve yer tabanlı gökbilimde ESO’nun dünyadaki lider konumunu daha da güçlendirmektedir.” diyor de Zeeuw.
Cerro Armazones’in E-ELT’nin gelecekteki yerleşkesi olarak seçilme beklentisi ve projeye olanak sağlayıp, desteklemek için ESO’ya Paranal arazisine komşu azımsanmayacak miktarda araziyi hibe eden Şili Hükümeti, Armazones’i de içeren bölgeyi özellikle ışık kirliliği ve madencilik faaliyetleri gibi tüm ters etkilere karşı sürekli koruma garantisi verdi.
Notlar
[1] Bağımsız E-ELT Yer Seçimi Danışma Kurulu (SSAC) dünya genelindeki olası birçok yerleşkeden elde edilen sonuçları oldukça detaylı bir şekilde analiz etmiştir. Benzer çalışmalar ABD’li Otuz-Metre Teleskopu (TMT) yer seçimi takımı tarafından yürütülmüştür. Verimlilik için TMT takımı (tümü Kuzey ve Güney Amerika’da) tarafından önceden seçilmiş yerler TMT takımı verileri SSAC ile paylaştığı için SSAC tarafından araştırılmamıştır. SSAC’ın Armazones’i de içeren kısa listesindeki iki bölge, TMT listesinde de yeralmaktaydı.
[2] ESO Konseyi önergesinin tam metni aşağıdaki gibidir:
ESO Konseyi E-ELT Temel Yerleşkesi Önergesi
Teşhis
- Yer Seçimi Danışma Kurulu’nun çok açık önerisine göre E-ELT Şili’nin kuzeyindeki Cerro Armazones bölgesine kurulmalıdır.
- E-ELT ve Güney Yarımkürede kuruluacak , en önemlileri ALMA ve SKA olan gelecekteki tesislerle önemli ölçüde bilimsel sinerji
- Paranal ile birlikte gerçekleştirilecek işlevsel ve bilimsel sinerjiler
ve
- E-ELT’ye ev sahipliği yapmak için İspanya ve Şili’ye cömert teklifleri için
- Şili ve İspanya’ya, önerdikleri E-ELT yerleşkesi tekliflerinin geliştirilmesi sürecinde yerleşke kalitesi ve yoğun tartışmalara olan çok düşünceli katkılarından ötürü
samimi teşekkürlerini ifade etmektedir.
Konsey E-ELT yerleşkesi için her şeyden önemli olan faktörün bölgenin bilimsel kalitesi olduğu sonucuna varmıştır. Cerro Armazones’in bilimsel kalitesi ve ESO’nun gelecekteki bilimsel liderliğini etkileyen pozitif katkılar, İspanya’nın yaptığı önemli tekliften daha ağır basmış ve E-ELT’nin buraya kurulmasını zorunlu kılmıştır.
Bununla birlikte Konsey Şili’deki Cerro Armazones’i E-ELT’nin temel yerleşkesi olarak kabul etmek için Genel Müdür’ün önerisini onaylayarak kesin kararı vermiştir.
Konsey bu kararın daha sonraki bir tarihte inşa planını tamamlamak için temel olduğunu kaydetmiştir.
Kaynak: ESO-Türkçe
