NASA’nın Chandra X-Işını Teleskopu çok büyük karadeliklerin birkaç milyar yıl içinde ne kadar aktif olduğunu belirledi. Çalışma, hangi tür yıldızların patlayarak karadelik veya nötron yıldızına dönüştüğü hakkında bilim insanlarına yeni ufuklar açabilir.
Bu keşif Samanyolu’nun merkezindeki dev karadeliğin büyümesini ve gelecekte ne tür etkileri olabileceğini açıklamaktadır.
Gökadamız da içinde olmak üzere tüm gökada merkezlerine milyonlarca kütleden milyarlarca güneş kütleli dev karadelikler bulunmaktadır. Gökbilimciler bu karadeliklerin neden farklı etkiler gösterdiği sorusunun yanıtını arıyorlar.
Aktif gökada çekirdeklerindeki (AGN) en hareketli karadelikler çevrelerindeki gazı kendilerine çeker. Bu gaz karadeliğe düşerken x-ışını altında pırıl pırıl parlar.
Washington Üniversitesi ve Northwestern Üniversitesi’nden Darly Haggard: “Gökadaların sadece yüzde birinin Samanyolu benzeri aktif fazda süper kütleli karadeliği barındırdığını bulduk. Bu karadeliklerin gökadalar içinde nasıl büyüdüğünü ve nasıl etkileri olduğunu anlamaya çalışıyoruz” diyor.
Çalışma gökyüzünün 30 derece karelik bir alanını kaplıyor. Chandra ile x-ışını ve Sloan Dijital Gökyüzü İncelemesi ile de görünür ışıkla alınan görüntülerle yaklaşık 100 000 gökada incelendi. Bu gökadaların yaklaşık 1600’ü x-ışınında parlayan AGN’yi gösteriyor.
Harvard-Smithsonian Artrofizik Merkezi’nden Paul Green: “Bu yerel evrende yer alan gökadaların merkezlerindeki karadeliklere yönelik en ayrıntılı çalışmadır. Biz bu karadeliklerin ne sıklıkla alevlendiğini ve nasıl büyüdüklerini anlamak istiyoruz” diyor.
Gökbilimcilerin en önemli amacı AGN’lerin gökada büyümesini ne ölçüde etkilediğini anlamaktır. Dev karadeliklerin kütlesi ile bunları barındıran gökadaların merkezi bölgesindeki madde dağılımı arasındaki ilişki karadeliklerin büyümesinde etkili olduğunu gösteriyor. Yerel evrende AGN çalışmasını gerçekleştirerek oluşturulan modele genele yayılabilecek.
Bu çalışmadan AGN’lerin gökada kütlesine bağlı olduğu sonucuna ulaşıldı. Büyük bir olasılıkla en büyük gökadalar AGN’lere ev sahipliği yapmaktadır. Ancak Samanyolu’ndan on kat daha küçük gökadalarda AGN içermektedir.
Ortaya çıkarılan bir başka sonuç ise Büyük Patlama’dan (Big Bang) bu yana AGN’lerin zaman içinde azaldığını gösteriyor. Bu da karadeliği besleyen mekanizmanın zaman içinde değiştiği sonucunu çıkarıyor.
Çalışma sonuçlarında gökada çevrelerinin karadeliklerin büyümesini nasıl etkilediği yönünde veriler bulunuyor.
“Gerçekten aktif karadeliklere ender rastlanmasına karşılık asla antisosyal değiller. Bu ise bizi şaşırtan, karadeliklerin çevrelerine bağlı olarak büyümelerini etkilediği sonucunu doğurur” diyor Haggard.
AGN dağılımlarının hem kümelerde hem de alanlarında kozmik zamanla ancak farklı oranlarla gelişmekte olduğu gibi bir sonuca ulaşılabilir. AGN hareketliliği gökadalarda daha hızlı başladıysa da kümelerdeki orana inecek şekilde zaman içinde azalmışlardır. Bu da yerel evrende görüleni açıklayabilmektedir.
Samanyolu’nda Yay A* (Sagittarius A*) olarak bilinen büyük bir karadelik bulunur. Gökbilimciler Chandra ve diğer teleskopları kullanarak Yay A* ın az da olsa çeşitli faaliyetlerini gözlemişlerdir.
Eğer bir AGN’ye yakın olsaydık bu yaşamı tehdit etmezdi, ancak x-ışını ve radyo dalga boylarında olağanüstü bir parlaklık gösterisi bize sunardı. Yine de gökada merkezine yakın bir konumda yeralan bir gezegen çok fazla zararlı ışımanın etkisi altında kalacaktır.
Kaynak: Chandra
