Ay gökyüzünde o kadar yaşlı görünüyor ki, sanki her zaman oradaymış gibi. Elbette her zaman orada değildi ve oluşumu hâlâ tartışmalı. Yeni bir çalışma milyarlarca yıl önce Yer ile başka bir gezegenin çarpışmasını ele alan “Dev Çarpma” kuramına önemli bir kanıt sunuyor.
NASA gezegen bilimcisi Justin Simon: “Yer ile Ay’ın temel yapısı arasında büyük farklar var ve bunun nedenini öğrenmek istedik. Ay daha işin başında oldukça farklı yapıdaydı ve bunun nedeni muhtemelen gerçekleşen dev çarpışmadır ”diyor. Yeni çalışma Simon ve Tony Gargano tarafından gerçekleştirildi.
Dev Çarpışma
Bilim insanları Ay’ın oluşumu hakkında birçok fikir öne sürdüler. Bunların arasında öne çıkanı Dev Çarpma kuramıdır. Bu kurama göre Yer genç bir gezegen yani oluşumunu henüz tamamlamamışken yakınlarda bulunan Theia adlı başka bir gezegenle çarpıştı. Çarpışma sonucunda her iki gezegen şimdi ki Yer ve Ay kimliğine kavuşmadan önce geçici olarak gaz, magma ve kimyasal elementler uzaya dağıldı. Simon ve Gargano’nun araştırması bu kuramı doğrudan destekliyor.
Eski bir şeye yeni bir bakış
Simon ve Gargano, Yer ile Ay kayaları arasındaki kimyasal bileşimdeki farklılıkları anlamak için çalışırken çarpışma kuramına destekleyen önemli bir kanıta ulaştı. Yaklaşık 50 yıl önce Apollo projeleriyle Dünya’ya getirilen kaya örnekleri yeni teknik ve araçların geliştirileceği düşünülerek günümüze kadar saklanmıştı. İşte kanıt da bu kayalardan geldi.
Araştırmacılar kayalarda bulunan klor miktarına ve türlerine baktılar. Kloru seçmelerinin nedeni uçucu olmasıdır. Nispeten düşük sıcaklıklarda buharlaşması gezegen oluşumunu anlamayı sağlar. Klorun iki türü doğada bol miktarda bulunur: hafif ve ağır. Bu terimler atomik yapıları farklılık gösteren ve izotop olarak bilinen kimyasallar için kullanılır.
Buldukları şey Ay kayalarında yüksek yoğunlukta yani ağır klor olduğu. Oysa Dünya’daki kayalarda daha çok hafif klor bulunmaktadır.
Ağır klorun değişime direnen, sabit kalma eğilimi vardır, ancak hafif klor daha reaktiftir ve kuvvetlere karşı duyarlıdır. Dev çarpma kuramına göre hem Yer hem de Ay başlangıçta ağır ve hafif klorların karışımını bulunduruyordu. Ancak çarpışma sonrası parçalar toplanıp gezegenleri oluşturdukça daha büyük kütleli olan Yer kolayca buharlaşan ve uçan kloru kendine çekerken Ay’da ağır klor izotopları kaldı. Bilim insanlarının yaptıkları ölçümler bunun tam da böyle olduğunu gösterdi.
Simon ve Gargano bir çeşit çapraz kontrole başvurarak halojenler adı verilen klorla aynı kimyasal bileşimin parçası olan diğer elementler için farklılıkları araştırdı. Daha kolay buharlaşma özelliğine sahip bu elementlerin de Ay’dan kaybolduğunu fark ettiler.
Gargano: “Ay’daki klor kaybı büyük olasılıkla yüksek enerji ve sıcaklık nedeniyle gerçekleşti ki bu da Dev Çarpma kuramını doğrulamaktadır” diyor.
