‘Başıboş’ gezegenler Güneş Sistemindeki gezegenlerle karşılaştırılabilir kütlelere sahip olup ancak bir yıldıza bağlı olmayan yani serbest dolaşan ve bulunması zor kozmik cisimlerdir. Şimdiye kadar bunlardan çok azı keşfedildi. Avrupa Güney Gözlemevi (ESO) teleskopundan ve diğer birimlerden gelen verileri kullanan gökbilimciler ekibi gökadamızda en az 70 yeni başıboş gezegen keşfetti. Bu şimdiye kadar keşfedilen en büyük başıboş gezegen grubudur ve gizemli galaktik göçebelerin kökenlerini ve özelliklerini anlamaya yönelik önemli bir adımdır.
Avusturya Viyana Üniversitesinden Núria Miret-Roig: “Ne kadar olduklarını bilmiyorduk ve bu kadar çok gezegen bulduğumuz için heyecanlıyız” diyor.
Onları aydınlatan herhangi bir yıldızdan uzakta saklanan başıboş gezegenlerin normal yollarla görüntülenmesi imkânsızdır. Bununla birlikte Miret-Roig ve ekibi oluşumlarından birkaç milyon yıl içinde gezegenlerin hala parlak olacak kadar sıcak olmasından yararlanarak büyük teleskoplardaki hassas kameralar ile bu cisimleri doğrudan tespit edebildi. Akrep ve Yılancı takımyıldızları içinde yer alan Güneş’e yakın yıldız oluşturan bölgede Jüpiter ile benzer kütlelere sahip en az 70 başıboş gezegen buldular. [1]
Pek çok haydut gezegeni tespit etmek için yerdeki ve uzaydaki bir dizi teleskoptan yaklaşık 20 yıl boyunca alınan veriler kullanıldı. “Gökyüzünün geniş bir alanında on milyonlarca kaynağın küçük hareketlerini, renklerini ve parlaklıklarını ölçtük. Ölçümler bu bölgedeki en zayıf cisimleri olan başıboş gezegenleri güvenli şekilde tanımlamaya izin verir” diyor Miret-Roig.
Keşif için ESO’nun çeşitli gözlem araçlarından yüzlerce saatlik gözlem ve buna karşılık gelen on binlerce geniş alan görüntüsü ve onlarca terabayt veri kullanıldı.
Ekip ayrıca Avrupa Uzay Ajansı ve Gaia uydusundan elde edilen verileri kullanarak evrenin araştırılması ve anlaşılmasında yer ve uzay merkezli teleskopların işbirliğinin büyük bir başarıya yol açtığına işaret etmektedir.
Çalışma henüz keşfetmediğimiz bu zor ve yıldızsız gezegenlerden çok daha fazlası olabileceğini gösteriyor. Ekip üyesi Hervé Bouy: “Yıldızı olmadan Samanyolu’nda serbest dolaşan bu gezegenlerden milyarlarcası olabilir” diyor.
Yeni keşfedilen başıboş gezegenleri inceleyerek gökbilimciler bu gizemli cisimlerin nasıl oluştuğuna dair ipuçları bulabilirler. Bazı bilim insanları başıboş gezegenlerin bir yıldızın oluşumuna yol açamayacak kadar küçük bir gaz bulutunun çökmesinden oluşabileceğine ya da ana sistemden atılmış olabileceğini düşünüyor. Ancak hangi mekanizmanın daha olası olduğu bilinmiyor.
Teknolojideki ilerleme bu başıboş gezegenlerin gizeminin kilidini açmaya devam ediyor. ESO’nun kurulması devam eden Son Derece Büyük teleskopuyla da (ELT) daha ayrıntılı gözlemler yapılabilecek. “Son derece sönük olan bu cisimleri mevcut araçlarımızla çok kısıtlı şekilde inceleyebiliyoruz. ELT bu nedenle çok önemli bir adım olacak” diyor Bouy.
Notlar
[1] Ekip tarafından bulunan başıboş gezegenlerin tam sayısını belirlemek zordur. Mevcut gözlemlerle bu cisimlerin kütleleri ölçülemez. 13 Jüpiter kütlesinden daha büyük kütleli olanlar büyük olasılıkla gezegen değildir ve bu nedenle sayıya eklenmezler. Bununla birlikte ekibin belli kütle değeri olmadığından başıboş gezegen sayısına bir üst sınır sağlamak için gezegen parlaklığına güvenmek zorunda kaldılar. Parlaklık doğrudan gezegenlerin kendisiyle ilgilidir. Gezegen ne kadar yaşlı olursa o kadar soğuk ve daha az parlaklıkta olur. Çalışılan bölge eskiyse örnekteki en parlak cisimler muhtemelen 13 Jüpiter kütlesinden ağır ve bölge gençse hafiftir. Çalışma bölgesinin yaşındaki belirsizlik göz önüne alınırsa bu yöntem 70 ile 170 arası başıboş gezegen sayısı vermektedir.
