ESO gözlemleri Neptün-benzeri ötegezegenin buharlaştığını gösteriyor
ESO’nun Çok Büyük Teleskopunu kullanan araştırmacılar ilk kez bir beyaz cüceye bağlı dev bir gezegene dair kanıtlara ulaştı. Gezegen, Güneş-benzeri bir yıldızdan geriye kalan sıcak beyaz cüce yıldıza yakın bir yörüngede dolandığı için, atmosferi uzaya doğru kaçarak ev sahibi yıldız etrafında bir gaz diski oluşturuyor. Bu benzersiz sistem kendi Güneş Sistemimizin uzak gelecekte nasıl görüneceğine dair ipuçları içeriyor.
“Şu şans eseri gerçekleşen keşiflerden biriydi,” diyor, sonuçları bugün Nature’da yayımlanan çalışmayı yürüten, BK Warwick Üniversitesinden araştırmacı Boris Gänsicke. Ekip Sloan Sayısal Gökyüzü Taraması ile gözlenen 7000 kadar beyaz cüceyi inceledi ve birinin diğerlerinden farklı olduğunu buldu. Yıldızdan gelen ışıktaki küçük değişimleri analiz eden bilim insanları, daha önce bir beyaz cücede hiç gözlenmemiş olan kimyasal element bolluğuna dair izler buldular. “Bu sistemde sıra dışı bir şeyin oluğunu biliyorduk ve bunun bir tür gezegenimsi kalıntıyla bağlantısı olduğu yorumunu yapmıştık.”
WDJ0914+1914 adlı bu sıra dışı yıldızın özellikleri hakkında daha çok şey öğrenebilmek için, ekip Şili’deki Atacama Çölü’nde bulunan ESO’nun Çok Büyük Teleskopu üzerindeki X-shooter aygıtı ile yıldızı gözledi. Bu takip gözlemleri sayesinde beyaz cüceyle bağlantısı olan hidrojen, oksijen ve sülfür izine rastlandı. ESO’nun X-shooter aygıtı ile alınan yıldız tayfındaki ince ayrıntılara odaklanan ekip bu elementlerin yıldızın kendisinden değil, beyaz cüceyi çevreleyen kıvrımlı gaz diskinden geldiğini keşfetti.
“Bu tür bir diskin oluşabilmesi için tek yolun dev bir gezegenin buharlaşması şeklinde olduğunu çözmek zorlu birkaç haftayı aldı,” sistemin geçmiş ve gelecekteki evrimini hesaplayan Şili’deki Valparaiso Üniversitesinden Matthias Schreiber.
Tespit edilen hidrojen, oksijen ve sülfür miktarları Neptün ve Uranüs gibi dev gezegenlerin buzlu derin atmosfer tabakalarındaki ile benzerlikler göstermektedir. Eğer böyle bir gezegen bir sıcak beyaz cücenin yakın yörüngesinde bulunursa, yıldızdan kaynaklanan aşırı mor-ötesi ışınım gezegenin dış tabakalarını sökerek bir gaz diski halini almasına ve kendi üzerine düşmesine neden olabilir. Bu bilim insanlarının WDJ0914+1914 etrafında gerçekleştiğini düşündükleri şey: bir beyaz cüce etrafında buharlaşan ilk gezegen.
Çalışmaya BK, Şili, ve Almanya’dan dahil olan gözlemsel verileri teorik modellerle birleştiren gökbilimciler ekibi bu benzersiz sistemin açık bir görüntüsünü elde etmeyi başardı. Beyaz cüce küçük ve 28 000 santigrat derecelik (Güneş’in beş katı sıcaklığında) aşırı bir sıcaklığa sahip. Karşılaştırmak için, gezegen buzlu ve büyük — yıldızından en az iki kat daha büyük. Sıcak beyaz cüceye yakın bir yörüngede dolandığı için, sadece 10 günde bir turunu tamamlamakta ve yıldızdan çıkan yüksek enerjili fotonlar giderek gezegenin atmosferini uzaya sürmektedir. Gazın çoğu kaçmakta ancak bir kısmı saniyede 3000 tonluk bir oranda kıvrımlı bir disk şeklinde tekrar yıldızın üzerine düşmektedir. Bu disk diğer türlü gizli kalacak olan Neptün-benzeri gezegenin görünür olmasını sağlamaktadır.
“İlk kez oksijen ve sülfür gibi gazların disk içndeki miktarını ölçebiliyoruz, bu da ötegezegen atmosferlerinin bileşimi hakkında bazı ipuçları sağlıyor,” diyor beyaz cüceyi çevreleyen gaz diski için bir model geliştiren Warwick Üniversitesinden Odetta Toloza
“Keşif ayrıca gezegen sistemlerinin son anlarına yeni bir pencere açıyor,” diye ekliyor Gänsicke.
Güneşimiz gibi yıldızlar yaşamlarının çoğunda merkezlerinde hidrojen yakarlar. Bu yakıt bittiğinde kırmızı deve dönüşerek yüzlerce kez büyürler ve yakın gezegenleri yutarlar. Güneş Sisteminde yaklaşık 5 milyar yıl sonra kırmızı devin bu evresine şahit olacak gezegenler içinde Merkür, Venüs ve hatta Dünya bile vardır. Sonunda, Güneş-benzeri yıldızlar dış katmanlarını kaybeder ve geride yakıtı bitmiş bir merkez bırakırlar, bir beyaz cüce. Bu tür yıldızsal kalıntılar halen gezegenlere ev sahipliği yapabildiği gibi, kendi gökadamızda bu tür yıldız sistemlerinin var olduğuna inanılmaktadır. Bununla birlikte, bilim insanları şimdiye kadar bir beyaz cüce etrafında hayatta kalan bir gezegen kanıtı bulamamıştı. 1500 ışık-yılı uzaklıkta, Yengeç takımyıldızı doğrultusundaki WDJ0914+1914’ün yörüngesinde bir gezegen tespiti bu tür yıldızların yörüngesindekiler için belki de bir ilk olacak.
Araştırmacılara göre, ESO’nun X-shooter aygıtı ile bulunan ötegezegen şimdi beyaz cüce yıldızın sadece 10 milyon kilometre — ya da güneş yarıçapının 15 katı — uzaklığındaki bir yörüngede, yani kırmızı dev yıldızın epey içinde dolanmaktadır. Gezegenin beklenmedik konumu yıldızın beyaz cüce olduktan sonra bir noktada gezegenin iç kısımlara taşındığını ima etmektedir. Gökbilimciler bu yeni yörüngenin sistemdeki diğer gezegenlerle olan kütleçekimsel etkileşimin bir sonucu olduğunu düşünüyor, yani ev sahibi yıldızın şiddetli geçmişinden başka gezegenler de kurtulmuş olabilir.
“Son zamanlara kadar sadece birkaç gökbilimci ölmekte olan yıldızların etrafındaki gezegenlerin kaderini merak ediyordu. Şimdi merkezindeki yakıtı bitirerek ölmüş bir yıldızın yakın çevresinde keşfedilen bu gezegenin keşfi, evrenin sabit fikirlerimizden kurtularak onların ötesine geçmemiz gerektiğine dair mesajıdır.
(Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
elde edilen bilgiler daha önceki bilgilerimizi pekiştirip yenileri için çığır açmakta çok daha kapsamlı bir şekilde çalışmamızı gerektirmektedir.1500 ışık yılı uzaklıktaki bu beyaz cüce ve yörüngesinde dolaşan bu gaz devinin yıldızından bile büyük olması enteresandır.buharlaşması ise 10 milyon km kadar yakın olması yıldızıyla arasında sanki gaz alışverişi gibi algılanabilir.çok iyi bir gözlem yapılmış.teşekkürler ASTRONOMİ DİYARI .selamlar.