“Alice Harikalar Diyarında” masalını herkes bilir. Alice beyaz bir tavşanın girdiği delikten kayarak yeni bir dünyayla tanışır. Peki Ay’daki bu tavşan deliğinin içinde ne var?
NASA, Ay’daki bunun gibi yüzlerce büyük ve derin mağarayı Ay Yörünge Keşif Uydusu (LRO) ile izliyor.
Arizona Eyalet Üniversiesi’nden Mark Robinson: “Bunlar jeolojik harikalar diyarına giriş noktaları olabilir. Biz bu dev deliklerin yeraltındaki lav akıntılarından dolayı çöken yerler olduğuna inanıyoruz” diyor.
Bu büyük mağaraların görüntüleri ilk kez Japonya’ın Kagoya uzay aracıyla elde edildi. Şimdi ise LRO’nun Apollo astronotlarının da kullandığı güçlü kamerasıyla yüksek çözünürlükteki büyük mağara girişleri görüntülendi.
1960’larda henüz insanoğlu Ay’a ayak basmadan önce araştırmacılar Ay’da yüzey altında erimiş lav nehirlerinin oluşturduğu dev tüneller olduğu fikrini ortaya atnışlardı. Kuram yörüngede dolanan araçların ilettiği verilerle doğrulandı. Hem de yüzlerce delik olduğu bildirilerek. Bilim insanları bu lav nehirlerinin milyarlarca yıl önce aktığını doğrulayan kanıtlara ulaşmış oldu.
“Bu fikrin kanıtlarını bulduğumuz için çok sevinçliyiz. Kaguya ve LRO görüntülerinde lav tüplerinden oluşmuş ve birkaç milyar yıldır bozulmadan bekleyen tepeler olduğunu gördük” diyor Robinson.
Lav tüpleri bir yanardağdan akan lavların soğumasıyla birlikte oluşan yüzey tabakasının altından kendisine tüneller açmasıyla oluşmuştur. Üstteki soğumuş ve sertleşmiş lav maddesi yalıtım yaparak alttan sıcak lavın akmasına ve sıcaklığının korunmasına yardım etmiştir. bu tür lav tüplerinden Dünya’da da bulunmaktadır ve kilometrelerce uzunluğa kadar uzanabilmektedir.
Bu tüneller zaman içinde değişime uğramadıklarından hala açıktır ve gelecekte Ay’da yaşayabilecek insanları göktaşı ve diğer tehlikelerden koruyabilir. “Tüneller hem zararlı ışınımdan hem de diğer tehlikelerden koruma sağlayabilir. Ay yüzeyinden 2 m kadar aşağı inince sıcaklık sabitlenir ve -30 ile -40 C derece dolayında kalır. ” diyor Robinson.
Bu size soğuk gelebilir. Ama Ay yüzeyindeki aşırı sıcaklık değişimlerinden kaçmak için çok iyi bir ortam sunarlar. Ay’ın ekvator bölgesindeki sıcaklık gündüz 100 C derece ve gece -150 C derece arasında değişim gösterir.
Ay ve Gezegen Enstitüsü’nden Paul Spudis Ay’daki lav tüplerinin ve odalarının gelecek Ay görevleri için öncelik taşıyacağına inanıyor. Tüm bunlara karşılık bazı kanalların ise katı lav birikintileriyle dolmuş olacağını belirtiyor.
“Uzaktan aldığımız verilerle bu çukurların içeriği hakkında net bilgi sahibi olamayız. Bunun için Ay’a gitmek ve bazı incelemelerde bulunmak gerekir. Ben mağaralarda çok farklı sürprizlerle karşılaştım. Daha birkaç yıl önce Hawai’deki lav akışını gözledim. Havadan çektiğimiz görüntülerle yeni bir mağara sisteminin oluştuğunu farkettik.”
Buna benzer yapılar Ay’daki tepelerin altına da bulunuyor mu?
“Kimbilir” diyor Spudis. “Ay bizi her zaman şaşırtmıştır.”
Bu beyaz tavşanı izlemeye değer olduğunu gösterir.
Kaynak: NASA-Science
