Yıldızlar küre şeklinde olup, parlayan gaz toplarıdır. Bundan dolayı da bazı yıldızlar süpernova şeklinde patladığında savurdukları ateş toplarının çevreye küresel olarak yayılması gerektiği beklenebilir. Ancak son yapılan araştırma bu olayların bazılarının yuvarlak olmadığını açığa çıkardı. Veriler Calar Alto Gözlemevi’nde yapılan gözlemler sonucunda oluşturuldu.
Güneş’ten bildiğimiz üzere yıldızlar parlayan ve mükemmel gaz küreleridir. Yıldızların sarsıntılı olan ömürleri boyunca bu şekillerini koruduğunu biliyoruz. Büyük yıldızların süpernova patlamasıyla yaşamlarını bitirirken uzaya büyük kütleli gaz bulutu püskürtürler.
Ancak süpernova patlamalarıyla ilgili yapılan son gözlemler (neredeyse yuvarlak) bir yıldızın patlaması sonucunda şekli bozulan bir alev topu oluştuğunu gösterdi.
Süpernova Çeşitleri
En güçlü yıldız patlamaları süpernova olarak adlandırılır. Parlaklıkları nedeniyle çok uzaktaki bir gökada içinde bile görülebilirler. Bazı süpernovalar yıldızına çok yakın bir beyaz cüce ya da birbirine yakın yıldızların arasındaki etkileşme sonucunda ortaya çıkar. Bunlar termonükleer süpernovalardır. Diğer süpernovalar ise çük büyük bir yıldızın kütle çekimsel etki nedeniyle çekirdeğinin çökmesi sonucunda oluşur. Bu yıldız enerjisini sağlayan yakıtı tüketerek merkezi üzerine çöküp küçülür. Bunun sonucu ise kıyameti andıran çok şiddetli bir patlamadır.
“Biz kütle çekimi nedeniyle oluşan süpernovaların alt sınıfıyla ilgileniyoruz: tip IIn süpernovaları.” Şimdiye kadar bu patlamalardan sadece üçüyle ilgili bilgi edinilebildi. Ancak her üç patlamada da ateş topunun asimetrik olduğuna ilişkin önemli kanıtlar elde edildi. Bu çalışmaların sonuncusu Calar Alto Gözlemevi’ndeki teleskop ve araçlarla Kasım 2010’da süpernova 2010jl’yi gözleyen F. Patat (ESO, Garchin, Almanya) ve ekibi tarafından yapıldı.
2010jl Süpernovası
2010jl süpernovası Kasım 2010’un başlarında Aslan takımyıldızında ortaya çıktı. Yıldızın bulunduğu ve tuhaf bir şekle sahip UGC 5189A gökadası çevresindeki gökadalarla güçlü kütle çekimsel etkileşimde bulunan bir gökadadır. Böylesi etkileşimler daha sonra süpernova patlamasıyla yok olacak büyük yıldızların oluşmasına neden olur. UGC 5189A bizden yaklaşık 160 milyon ışık yılı uzaklıktadır. Bu ise süpernovanın 160 milyon yıl önce gerçekleştiğini gösteriyor.
Patat ve ekibi teleskopta küçük bir nokta olarak görünen patlamayı özel bir teknikle, spektropolarimetre aracıyla gözledi. Beklenmedik derecede mükemmel bir performans gösteren araç yardımıyla yıldızın patlama süreciyle ilgili önemli bilgiler elde edildi.
Uzayda yayılan elektromanyetik dalgalar bir taşın su yüzeyine bırakıldığında oluşturduğu dalgalara benzer. Tek farkla: su dalgaları su yüzeyinde yukarı ya da aşağı yönde ilerlerken ışık dalgaları yukarı-aşağı, sağ-sol gibi tüm yönlerde ilerler. Salınım sırasında fiziksel etkilerden dolayı baskın olan ışık dalgasını görürüz. İşte böylesi ışık dalgalarına bakılarak 2010jl’nin asimetrik olduğu görüldü. Kutuplaşmanın yaklaşık % 2 değerinde olduğu belirlendi.
Asimetri Nasıl Oluşur?
Süpernovalar büyük yıldızlardaki kütle çekimi etkisi nedeniyle oluşur. SN 2010jl’yi oluşturan etken ise yaklaşık 30 güneş kütleli çiftinin etkisidir.
Bu tür büyük yıldızlar yaşamlarını kısa süre içinde, birkaç milyon yılda (Güneş’in ömrü on milyar yıl) dışarıya büyük bir enerji ve madde püskürterek bitirirler. Bu nedenle yıldızın çevresinde sadece enerji değil yıldız rüzgarı nedeniyle beslenen bir toz perdesi oluşur. Son saat geldiğinde bu perde ile genişleyen ateş topu çarpışmasıyla yıldız patlar ve çevreye büyük bir ışık ve madde çıkışı gerçekleşir.
SN 2010jl’de ışığın kutuplanmasından toz perdede gerçekleşen etkileşimler sorumlu. Şimdi akla bir soru geliyor: Asimetri küresel olmayan bir patlamayla mı, ya da büyük toz perdesiyle etkileşen ateş topu nedeniyle mi oluşuyor? Her iki durumda da toz perdesi patlama sonucunda küresel yıldızdan dolayı oluşuyor. Asimetriye neden olan değişimler ve manyetik alanlar daha ileri düzeyde yapılacak çalışmalarla açıklığa kavuşabilir.
