Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi’ni kullanan gökbilimciler yeni doğan bir yıldızdan dışarıya doğru atılan maddeyi yakından görüntüledi. Herbig-Haro 46/47 adlı bir nesnenin içindeki karbon monoksit moleküllerinden gelen ışımaya bakarak sahip oldukları jetlerin daha önce düşünüldüğünden daha fazla enerji yüklü olduklarını keşfettiler. Oldukça detaylı yeni görüntüler ayrıca daha önceden bilinmeyen ve tamamen farklı bir doğrultudaki bir jeti de gözler önüne serdi.
Genç yıldızlar maddeleri saatte bir milyon kilometreye kadar yüksek hızlarda dışarıya atabilen şiddetli nesnelerdir. Dışarıya atılan bu maddeler yıldızın etrafındaki gazla karşılaşınca parlamaya başlar ve bir Herbig-Haro nesnesi meydana getirir [1]. En dikkat çekici örneği Herbig-Haro 46/47 olarak adlandırılır ve Yelken takımyıldızı doğrultusunda yeryüzünden 1400 ışık-yılı uzaklıkta yer alır. Bu nesne Erken Bilim aşamasında ALMA teleskopunun kullanıldığı bir araştırmanın hedefiydi, o sıralarda teleskop halen yapım aşamasında olup anten dizgeleri tamamlanmamıştı.
Yeni görüntüler bir tanesi yeryüzüne doğru gelen diğeri ise zıt yönde ilerleyen iki jetin ince detaylarını gözler önüne seriyor. Uzaklaşan jet görünür ışık görüntülerinde, yeni-doğan yıldızı çevreleyen toz bulutlarının örtmesi nedeniyle neredeyse görünmez haldeydi. ALMA sadece önceki tesislerden daha keskin görüntüler sağlamakla kalmayıp, gökbilimcilere hareket halindeki ışıldayan maddenin uzayda hangi hızla hareket ettiğini ölçme fırsatı da verdi.
Herbig-Haro 46/47’nin bu yeni gözlemleri dışarıya atılan nesnelerden bazılarının daha önce ölçülenden çok daha hızlı oduklarını ortaya çıkardı. Bunun anlamı dışarıya çıkan gaz düşünülenden daha fazla enerji ve momentuma sahiptir.
Ekip lideri ve araştırmanın illk yazarı Héctor Arce (Yale Üniversiitesi, ABD) şöyle açıklıyor “ALMA’nın hassas duyarlılığı bu kaynakta daha önce görülmeyen özelliklerin tespit edilmesini sağlıyor, aynı bu çok hızlı madde atımı gibi. Aynı zamanda basit bir modelin çalışma kitabı örneğine benzer şekilde moleküler madde atımının genç yıldızdan çıkan geniş açılı bir rüzgar tarafından üretildiği görülüyor.”
Bu gözlemler ALMA gözlem zamanının sadece beş saati kullanılarak elde edildi – hatta ALMA bu sırada halen inşa halindeydi – diğer teleskoplarla benzer kalitedeki gözlemler on kat daha uzun sürede gerçekleştirilebilirdi.
“Herbig-Haro 46/47’deki detaylar hayret verici. Belki de bu tür gözlemler için daha da ilginç oIanı, gerçekten henüz daha başlangıç aşamasında olmamız. Gelecekte ALMA çok daha kısa sürede bundan daha iyi görüntüleler sağlayacaktır,” diye ekliyor Stuartt Corder (ALMA Ortak Gözlemevi, Şili), yeni makalenin ortak yazarlarından biri.
Başka bir ortak-yazar Diego Mardones (Şili Üniversitesi), şunu vurguluyor “bu sistem çoğu izole düşük kütleli yıldızların oluşum ve doğum anına benziyor. Ancak diğer yandan beklenmedik, çünkü dışarıya atılan malzeme genç yıldızın bir kenarındaki bulutu doğrudan etkiliyor ve diğer tarafından kaçıyor. Bu, yıldız rüzgarlarının genç yıldızdan kaynaklanan bulutları nasıl etkilediğini araştırabilmek için mükemmel bir sistem haline getiriyor.”
Bu ALMA gözlemleriyle elde edilen keskinlik ve hassasiyet ekibin ayrıca, genç yıldızın yoldaşı olduğu görülen, daha düşük kütleli beklenmedik bir bileşen keşfetmesini sağladı. İkincil bileşenden dışarıya atılan madde ana nesneye neredeyse dik doğrultuda ve çevredeki bulutun içerisinde kendine bir boşluk meydana getirdiği görülüyor.
Arce şöyle sonlandırıyor “ALMA gözlenen madde çıkışı içindeki özelliklerin önceki çalışmalardan daha açık biçimde tespit edilmesini mümkün hale getirdi. Bu kesinlikle daha fazla sürprizin ve etkileyici keşiflerin tam dizge ile yapılabilecceğini gösteriyor. ALMA yıldız oluşumu alanında kesinlikle devrimsel etkiler bırakacak!”
Notlar
[1] Gökbilimciler George Herbig ve Guillermo Haro bu nesneleri gören ilk kişiler değildi, ancak bu nesneleri tayfölçerleriyle inceleyen ilk bilim insanlarıydı. Onlar yıldızlardan aldıkları morötesi ışıma ile bu nesnelerin sadece ışığı yansıtan gaz ve toz kümeleri olmadığını fark ettiler. Bu nesneler yıldızlardan atılan maddeler ile oluşmuş yeni bir nesne grubuydu.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
