ALMA ile yapılan gözlemler ve ESO’nun VLT’si üzerindeki MUSE tayfçekeri ile alınan veriler Abell 2597 kümesinin en parlak gökadasında bulunan bir karadeliğin tetiklediği moleküler gaza dair muazzam bir akıntıyı gözler önüne serdi — bu kozmik şelaleyi besleyen iç ve dış gökadasal döngü herhangi bir sistemde şimdiye kadar hiç gözlenmemişti.
Abell 2597 olarak bilinen yalnızca bir milyar ışık-yılı ötedeki yakın gökada kümesinde kocaman bir gökada şelalesi bulunuyor. Uzak bir gökadanın merkezindeki büyük kütleli bir karadeliğin uzaya çok miktarda soğuk moleküler bulut pompaladığı ve ardından bu maddenin tekrar karadelik üzerine bir gökadalar arası yağmur gibi yağdığı gözlendi. Şimdiye kadar bu şekildeki bir kozmik şelale döngüsü bir arada gözlenmemişti ve kaynaklandığı bölgenin Abell 2597 kümesindeki en parlak gökadanın 100.000 ışık-yılı içinden geldiği saptandı.
“Bu muhtemelen soğuk moleküler gazın hem karadeliğe doğru akışını hem de karadelik tarafından oluşturulan jetlerle dışarıya atılışını açık bir şekilde gördüğümüz ilk sistem olabilir,” diye açıklıyor çalışmayı yürüten Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezinden eski ESO çalışanı Grant Tremblay. “Bu dev gökadanın merkezindeki süper-kütleli karadelik bir şelaledeki mekanik pompa gibi davranıyor”.
Tremblay ve ekibi ALMA’yı kullanarak bulutsu içindeki karbon monoksit moleküllerinin konumu ve hareketini izlemeye çalıştı. Sıcaklıkları eksi 250–260°C derece civarındaki bu soğuk moleküllerin kara deliğe doğru düştükleri bulundu. Ekip ayrıca ESO’nun Çok Büyük teleskopu üzerindeki MUSE aygıtı ile alınan verileri de inceleyerek daha sıcak olan gazı izledi — bu gaz ise karadelikten jetler şeklinde dışarıya atılıyordu.
“Buradaki benzersiz açı kaynağın ALMA ve MUSE tarafından alınmış olan verilerle çift yönlü oldukça ayrıntılı bir analizidir,” diye açıklıyor Tremblay. “Bu iki tesis inanılmaz güçlü bir kombinasyonu ortaya çıkarıyor.”
Bu iki veri seti birlikte sürecin tam bir görüntüsünü ortaya çıkarıyor; karadeliğe doğru düşen soğuk gaz, onu harekete geçirerek hızla ilerleyen parlak plazma jetlerini meydana getirmesini sağlıyor. Bu jetler daha sonra olağanüstü gökada şelaleleri şeklinde karadelikten dışarıya atılıyorlar. Ancak dışarıya atılan plazma gökadanın kütleçekimsel kontrolünden kaçmayı düşünemeden soğuyarak yavaşlıyor ve sonunda karadelik üzerine yağmur gibi yağarak döngüyü tekrarlıyor.
Daha önce görülmemiş bu gözlem gökadaların yaşam döngülerine ışık tutabilir. Ekibin düşüncesine göre bu süreç sadece yaygın olmakla kalmayıp gökada oluşumunu anlamak için gerekli bir adım da olabilir. Soğuk moleküler gazın içe veya dışa doğru tek yönlü akışları daha önceden gözlenmiş olsa da, bu tek bir sistemde her iki yönde de gerçekleşen gaz hareketinin ilk gözlemsel kanıtıdır.
Abell 2597 Kova takımyıldızında bulunmaktadır ve adını zengin gökadalar kümelerini içeren Abell kataloğundan almaktadır. Katalog ayrıca Ocak kümesi, Herkül kümesi ve Pandora kümesini de içermektedir.
Music: Astral Electronic.)
Arif Solmaz (Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
