8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü’ne özel bir yazıyı paylaşmak istiyorum. Yazı ülkemizde görev yapmış, bilim insanları yetiştirmiş ve ilklerle dolu hayatlarında bu anlamda öne çıkan gökbilimci kadınlarımızı, değerli bilim insanlarını tanıtıyor. Yazı Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nden Prof. Dr. Serdar Evren hocamız tarafından kaleme alındı. Bu anlamlı günde böylesi değerli bilim kadınlarımızı bize hatırlattığı, tanıttığı için teşekkür ederim. Bu anlamda tüm bilim kadınlarımızın gününü Astronomi Diyarı adına kutluyorum.
Bilim Emekçileri: Kadın Astronomlarımız
İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi ve Ege Üniversitesi’nde Astronomi bölümlerinin kurulmasının üzerinden 50 yıl geçti. Bu bölümlerin hepsinin kuruluş ve ilerleme yıllarında büyük emek harcamış kadın astronomlarımız vardı.
Bu hocalarımız hem ülkemizin astronomi çalışmalarına yön verirken hem de ülkemizi yurt dışında temsil etmişler ve birçok ilklere imza atmışlardır.
Bunlardan büyük çoğunluğu artık bugün hayatta değil. Ama bizler onların yetiştirdiği öğrenciler olarak şu anda bu veya benzer kurumların ilerlemesi için emek harcıyoruz.
8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde bu bilim emekçilerini bir kere daha saygıyla anmak ve sizlere kısaca tanıtmak istiyorum. Ayrıca ekteki fotoğraflarda topluca ve ayrı ayrı olarak kendilerine yer veriyorum.
Prof.Dr. Nüzhet Gökdoğan (1910-2003): Cumhuriyet Türkiye’sinin hem ilk kadın astronomu hem de ilk bilim kadınlarındandır. İstanbul Üniversitesi ve diğer tüm üniversitelerdeki ilk kadın senatör ve ilk kadın dekandır. İstanbul Üniversitesi içinde bir gözlemevi kurulması çalışmalarına katılmıştır. Türk Astronomi Derneği kurucularındandır ve Tübitak Ulusal Gözlemevi (TUG) kurma çalışmalarını başlatanlar arasında yer almıştır.
Prof.Dr. Dilhan Eryurt (1926-2012): 1961-1973 yıllarında NASA’da görev alan ilk Türk bilim kadınıdır. ODTÜ’de Astrofizik Anabilim Dalı’nı kurmuş ve ODTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi dekanlığını yürütmüştür. Yıldızların evrimi üzerine çalışmalar yapmıştır.
Prof. Dr. Kamuran Avcıoğlu (1932-1991): İstanbul Üniversitesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü başkanlığı, Üniversite Gözlemevi müdürlüğü ve Fen Fakültesi dekanlığı görevlerinde bulundu. Uzun yıllar Paris Meudon Gözlemevi’nde araştırmalar yaptı.
Dr. Janet Akyüz Mattei (1943-2004): 1982 yılında Ege Üniversitesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nde doktorasını tamamladı. 30 yıl süreyle Amerikan Değişen Yıldız Gözlemcileri Birliği’nin (AAVSO) müdürlüğünü yaptı. Dünyada astronomi bilimine yaptığı katkılarından dolayı, dünyadaki amatör ve profesyonel astronomların hep anılarında kaldı. Astronomiye yaptığı katkılarından dolayı bir asteroide 11695 Mattei ismi verildi.
Dr. Rümeysa Kızılırmak (1934- ): 1963 yılında Prof.Dr. Abdullah Kızılırmak hocamız ile birlikte Ege Üniversitesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ve Ege Üniversitesi Gözlemevi’nin kuruluş çalışmalarında yer aldı. Değişen yıldızların gözlemleri üzerine çalışmalar yaptı. Rahatsızlığından dolayı uzun zaman önce emekli olmasına rağmen hala bizleri yalnız bırakmadı. İleri yaşına rağmen beraber olduğumuzda hala bizlere görüşlerini aktarmaktadır.
Prof.Dr. Paris Pişmiş (1911-1999): İstanbul Üniversitesi’nin Matematik Bölümü’nü bitiren ilk kız öğrencidir. 1938 sonunda bir yıllık burs alarak Harvard Rasathanesi’nde yıldızların değişimi üzerine bir projede çalışmak üzere ABD’ye gitti. Paris Pişmiş, yıldızlar ve galaksinin donması üzerine çalışmalarını Meksika’da sürdürdü. Pueblo’da yeni kurulan Tonantzinla Gözlemevi’nin kuruluşunda bulundu. 1946’da 6 aylık bir araştırma bursu alarak Princeton Üniversitesi’nde çalışmak üzere yeniden ABD’ye gitti; ünlü astronom Henry Norris Russell ile çalışma fırsatı buldu. 1960’lı yıllarda galaksilerin spiral yapısının oluşumu üzerine çalışmaya başladı. 1965’te yeni yıldız kümeleri keşfetti. 23 tane yıldız kümesi onun isminden ötürü “PIS” adıyla anılır.
Ülkemizdeki emekli olmuş ve hala çalışmakta olan tüm profesyonel kadın astronomların, lisansüstü çalışmalar yapan genç araştırmacıların, birer astronom adayı olan lisans öğrencilerimizin, bilim emekçilerinin, amatör astronomiye meraklı ve daha doğrusu bilimin ve sanatın önemini yaymaya çalışan siz kadınlarımızın 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Gününü kutluyorum.
