Kömür Çuvalı Bulutsusu’na yakından bakış
Karanlık is ESO’nun Şili’de bulunan La Silla Gözlemevi’ndeki MPG/ESO 2.2-metre teleskopu üzerindeki Geniş Alan Görüntüleyicisi ile alınan bu yeni görüntüdeki zengin yıldız alanını neredeyse tamamen örtüyor. Mürekkeplenmiş gibi görülen bölgeler, çıplak gözle görülebilen türünün en göze çarpan nesnelerinden biri olan, Kömür Çuvalı olarak bilinen dev karanlık bulutsunun küçük parçalarıdır. Bundan milyonlarca yıl sonra, Kömürçuvalı’ndaki iri parçalar bölgedeki genç yıldızlardan gelen ışıltı ile fosil yakıtı kömür gibi tutuşacak.
Kömür Çuvalı Bulutsusu yaklaşık 600 ışık-yılı uzaklıkta Güneyhaçı takım yıldızı doğrultusunda yer almaktadır. Bu dev, koyu renkli nesne Samanyolu’nun parlak, yıldızlı bandı üzerinde dikkat çekici bir gölge oluşturmakta ve bu nedenle bulutsu güney yarımküredeki insanlar tarafından türümüz var olduğundan bu yana bilinmektedir.
İspanyol kaşif Vicente Yáñez Pinzón Kömür Çuvalı Bulutsusu’nun varlığını ilk kez 1499’da Avrupa’da duyurmuştu. Aslında Samanyolu’nun uydu gökadaları olan iki parlak Macellan Bulutsusu ile karşılaştırıldığında karanlık görünümü nedeniyle Kömür Çuvalı daha sonra Siyah Macellan Bulutu takma adını aldı. Bu iki parlak gökada güney gökküresinde açık bir şekilde görülmekte olup, Ferdinand Magellan’ın 16. Yüzyıldaki keşifleri sırasında Avrupalılar’ın dikkatini çekmiştir. Bununla birlikte, Kömür Çuvalı bir gökada değildir. Diğer karanlık bulutsular gibi, aslında bir yıldızlar arası toz bulutu olup, kalın yapısı nedeniyle arka planda yer alan çoğu yıldızın ışığının gözlemcilere ulaşmasını engellemektedir.
Karanlık bulutsularda bulunan kayda değer orandaki toz parçacıkları donmuş su, azot, karbon monoksit ve diğer basit organik molekülleri kaplamaktadır. Ortaya çıkan parçacıklar görünür ışığın kozmik bulut içerisinden geçişini büyük ölçüde engellemektedir. Kömür Çuvalı’nın ne kadar karanlık olduğunu anlamak için 1970’lerde Finlandiyalı gökbilimci Kalevi Mattila deneysel bir çalışma yayınlamış ve Samanyolu’nun parlaklığının onda biri kadar olduğunu tahmin etmiştir. Yine de bir miktar arka fon yıldız ışığı Kömür Çuvalı içerisinden geçmeyi başarmış ve bu da yeni ESO görüntüsünde ve modern teleskoplarla yapılan diğer gözlemlerde ortaya çıkarılmıştır.
Bulutsu içerisinden geçerek gelen ışık bir miktar değişime uğramaktadır. Görüntüde gördüğümüz ışık normalde olduğundan daha kırmızı görülmektedir. Bunun nedeni karanlık bulutsulardaki toz parçacıklarının yıldızlardan gelen ışıktaki mavi ışığı, kırmızı ışığa göre daha çok soğurması, yıldızları normalde göründüklerinden daha koyu kırmızı halde göstermeleridir.
Gelecek milyonlarca yıl sonra Kömür Çuvalı’nın karanlık günleri sona erecek. Bulutsudaki gibi çok miktarda toz ve gaz içeren yıldızlar arası bulutlar — yeni yıldızların yakıtı haline gelecek. Kömür Çuvalı’ndaki başı boş madde kütleçekiminin ortak etkisi nedeniyle bir araya gelerek yıldızları meydana getirecek, ve Kömür Çuvalı’ndaki kömür “külçeleri” alev alırcasına yanacak.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
