Gökbilimciler büyük kütleli yıldızların onlardan daha küçük arkadaşlarıyla benzer şekilde oluştuklarının doğrudan kanıtını, büyük kütleli bebek bir yıldızın etrafını sıkıca çevreleyen bir toz diskini ilk kez görüntüleyerek elde ettiler. ESO teleskoplarının birleştirilmesiyle gerçekleştirilen keşif, Nature dergisinin bu haftaki sayısında bir makale ile açıklanıyor.
Araştırmaya liderlik eden Stefan Kraus “Gözlemlerimiz şu anda tamamen oluşmuş, gelişme aşamasındaki genç, büyük kütleli bir yıldızı çevreleyen bir diski göstermiştir. Bebeğin henüz doğmuş olduğu söylenebilir.” diyor.
Gökbilimciler takımı şifreli adı IRAS 13481-6124 olarak bilinen gökcismini incelediler. Güneş’imizden yaklaşık 20 kat daha büyük kütleli ve yarıçapı beş kat daha büyük olan ve hala doğum öncesi kozası ile çevrili olan genç merkezi yıldız, Erboğa takımyıldızında yaklaşık 10 000 ışık yılı uzaklıkta yer almaktadır.
12-metrelik milimetre altı teleskop ile gerçekleştirilen gözlemlerin yanısıra NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu ile elde edilen arşiv görüntülerinden gökbilimciler bir jetin varlığını keşfettiler.
“Bu tür jetler sıklıkla genç düşük-kütleli yıldızların etrafında gözlenmektedir ve genellikle bir diskin varlığına işaret etmektedir.” diyor Kraus.
Çöküntü diskleri Güneş gibi düşük kütleli yıldızların oluşum süreçlerinde temel bir unsurdur. Bununla birlikte, bu tür disklerin, kütlenin yıldız üzerine düşmesini engelleyebilecek olan güçlü yıldız ışığının yayınlandığı, güneşten yaklaşık on kat daha büyük kütleli yıldızların oluşumu süresince varlığını sürdürüp sürdürmedikleri bilinmemektedir. Örneğin, büyük kütleli yıldızların daha küçük kütleli yıldızlar birleştiğinde oluşabilecekleri öne sürülmektedir.
Gökbilimciler bu diski keşfetmek ve özelliklerini anlamak için ESO’nun Çok Büyük Teleskop Girişimölçeri’ni kullanmışlardır. VLTI’nin 1.8-metrelik üç adet Yardımcı Teleskopları ve AMBER aygıtı ile alınan ışığın birleştirilmesiyle bu tesis gökbilimcilere 85 metre çapında bir aynaya sahip bir teleskopun görüntüleyeceği detayları görmelerine imkan vermektedir. Elde edilen çözünürlük yaklaşık 2.4 mili yay-saniyesidir ki, bunun anlamı, Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki bir vida başının ayırt edilebilmesi veya, şu an uzaydaki optik görünür ışık teleskoplarından on kat daha güçlü bir çözünürlüğe sahip olmaktır.
Bu eşşiz kapasite, ESO’nun diğer teleskoplarıyla – La Silla’daki 3.58 metrelik Yeni Teknoloji Teleskopu – yapılan gözlemlerle tamamlandığında, Kraus ve arkadaşları IRAS 13481-6124’ün etrafındaki diski tespit edebilmişlerdir.
“İlk kez büyük kütleli genç bir yıldızın etrafındaki diskin iç bölgelerini görüntüleyebildik. Gözlemlerimiz kütle ne olursa olsun oluşum sürecinin tüm yıldızlar için aynı şekilde yürüdüğünü göstermektedir.” diyor Kraus.
Gökbilimciler sistemin 60 000 yaşında olduğu ve yıldızın nihai kütlesine ulaştığı sonucunu çıkardılar. Yıldızın yoğun ışığı nedeniyle – Güneş’ten 30 000 kat daha parlak – yakında disk buharlaşmaya başlayacak. Alevlenen disk Yer-Güneş uzaklığının yaklaşık 130 katına kadar – 130 astronomi birimi (AB) – genişleyecek ve yıldıza benzer bir kütleye sahip olacak, ortalama yirmi güneş kütlesi. Bunun yanısıra, diskin iç kısımlarının tozdan mahrum kalacağı görülecektir.
Kraus sonuç olarak “Şu anda Şili’de inşa aşamasında olan Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi (ALMA) ile ileride gerçekleştirilecek olan gözlemler, bu iç kısımlar hakkında daha fazla bilgi sağlayabilecek ve büyük kütleli bebek yıldızların nasıl ağır olduğunu daha iyi anlamamıza olanak sağlayacaktır.” yorumunda bulunuyor.
Kaynak: ESO-Türkçe
