NASA’nın James Webb Uzay Teleskopu Kasım 2023’te dev bir gökada kümesini gözledi. Çalışma ilk olarak Albert Einstein tarafından ileri sürülen kütleçekimsel merceklenme adı verilen etki, MRG-M0138 adlı uzak gökadadan gelen ışık, MACS J0138.0-2155 adlı dev gökada kümesinin gelen ışığı bükmesiyle gerçekleşti. Uzak gök adanın eğrisel görülmesi bir yana MACS J0138’in neden olduğu kütleçekimsel mercek etkisi nedeniyle MRG-M0138’in beş farklı görüntüsü elde edildi.
2019 yılında gökbilimciler Hubble Uzay Teleskopundan 2016’da alınan görüntülerde MRG-M0138’de bir yıldız patlaması ya da süpernovanın oluştuğuna dair keşfi gerçekleştirdi. 2023’de ise başka bir grup gökbilimci Webb görüntülerini inceleyerek aynı gökadada ikinci bir süpernova oluştuğunu fark ettiler.
Bir süpernova kütleçekimsel mercek etkisiyle görüldüğünde ışığı Yer’e birkaç farklı yoldan ulaşır. Bu yollar bir istasyondan aynı anda ayrılan, hepsi aynı hızda hareket eden ve aynı yere giden birkaç trene benzetilebilir. Her tren farklı bir rota izlediğinden trenler hedefe farklı zamanlarda ulaşır. Benzer şekilde kütleçekimsel olarak merceklenen süpernova görüntüleri gökbilimcilere günler, haftalar ve hatta yıllar sonra ulaşabilir. Süpernova görüntülerinde ortaya çıkan farklı zaman dilimleri ile Hubble sabiti ölçülebilir. Hubble sabiti günümüz kozmolojisinin en büyük problemi olan evrenin genişleme hızının belirlenmesinde kullanılır. İşin püf noktası bu çoklu görüntülenmiş süpernovaların son derece ender görülmesidir: şimdiye kadar bir düzine kadar bile tespit edilmemiştir.
Gözlemde MRG-M0138’deki Requiem adlı 2016 süpernovası birkaç nedenden dolayı öne çıkmaktadır. Birincisi 10 milyar ışık yılı uzakta olmasıdır. İkincisi süpernova muhtemelen kozmik uzaklıkları ölçmek için kullanılan ‘standart mum’ olarak bilinen Ia tipindedir. Üçüncüsü, modeller süpernova görüntülerinden birinin kümenin büyük kütle çekim kuvveti boyunca izlediği yol nedeniyle oldukça geciktiğini ve 2030’ların ortalarına kadar görünemeyeceğidir. Ne yazık ki Requiem 2019’da keşfedilmediği için, yani gözden kaybolduğu için Hubble sabitini ölçmek için yeterli veriye ulaşılamadı.
Şimdi ise Requiem ile aynı gökada da bulunan Süpernova Encore adı verilen yeni kütleçekimsel merceklenmiş ikinci bir süpernova keşfedildi. Encore şans eseri keşfedildi ve şu anda aktivitesi devam ediyor. Bu nedenle süpernova izlenmeye devam ediyor. Webb görüntülerini kullanrak Hubble sabiti ölçülebilir ve doğrulanabilir. Encore’nin standart bir mum ya da tip Ia süpernovası olduğu doğrulandı; bu da Encore ve Requiem’i şimdiye kadar keşfedilen en uzak standart mum çifti olduğu anlamına geliyor.
“Süpernovalar önceden tahmin edilemez; ancak Requiem ve Encore’nin son görünümleri gökbilimcilere nez aman ve nereye bakılması gerektiğini gösteriyor. 2035 yılı civarında kızılötesi gözlemlerle son ışıklar yakalandığında Hubble sabitinin yeni ve kesin değeri ölçülmüş olacak.
