Avcı takımyıldızındaki parlak turuncu yıldız olan Betelgeuse 2019 sonundan 2020’nin başlarına kadar gözle görünür şekilde sönükleşti. Olay dünyadaki tüm gökbilimcileri şaşkına çevirdi. Bir grup gökbilimci yıldızın patlamasının an meselesi olduğunu, başka bir ekip yıldızın önünden bir bulut geçtiğini, bundan farklı olarak da yıldızda dev lekeler olduğunu ve bunların bizim bakış doğrultumuza denk geldiğini ileri sürdü. Ancak yıldızın parlaklığının daha sonra tekrar artması, ilk fikrin doğru olmadığını gösterdi. Yine de sönükleşmenin nedeni anlaşılamadı.
Avrupa Güney Gözlemevindeki Çok Büyük teleskop (Very Large Telescope, VLT) yardımıyla yıldızın parlaklığındaki değişim ortaya çıkarıldı. Bu görüntüler yıldızın kısmen bir toz bulutu tarafından örtüldüğünü gösterdi. Böylece Betelgeuse’un sönükleşmesinin nedeni kanıtlanmış oldu.
Betelgeuse’daki parlaklık değişimi herhangi bir alet kullanmaksızın görüldü. Parlaklık azalması 2019’un sonlarında başladı. Bu ilginç değişim nedeniyle amatör ve profesyonel gökbilimciler teleskoplarını Betelgeuse’a yönlendirdi. ESO-VLT’de o tarihten itibaren düzenli olarak yıldızı gözledi. Aralık 2019’daki görüntüde yıldızın güney bölgesinin soluklaştığı fark edildi. Bunun nedeni üzerinde çeşitli tartışmalar yaşansa da kimse kesin yargıya sahip olamadı.
ESO’daki gözlem ekibi Ocak ve Mart 2020’de elde edilen görüntüleri karşılaştırdığında parlaklığın tekrar arttığını fark etti. Nisan 2020’de ise yıldız normal parlaklığına ulaştı. Sürekli gözlemlerle ilk kez bir yıldızın parlaklığının haftalar içindeki değişimi kaydedildi.
Çalışma ekibi eldeki verileri dikkate alarak bu sorunun çözümünü ele aldıkları makaleyi Nature’de yayınladı. Soluklaşmanın nedeninin tozlu bir bulut olduğu ve bunun da yıldızın sıcaklığının düşmesine bağlı olduğunu belirttiler.
Betelgeuse’un yüzeyinde ortaya çıkan dev gaz baloncukları, yıldızın içinde oluşup yüzeye çıkarken şişerken sıcaklığı değişir. Bu olay bir bakıma tencere içinde ısınan ve tabana yakın su zerresinin yüzeye çıkarken büyümesi ve bu nedenle sıcaklığının azalmasına benzetilebilir (Konveksiyon olayı). Yüzeye ulaşan ve bundan dolayı yeterince soğuyan dev gaz baloncuğu artık sıvı ve katı (toz) maddeye dönüşür.
Buradaki toz oluşumu çok hızlı ve yıldızın yüzeyine yakın yerde gerçekleştiğine ilişkin kanıtlar bulan ekip, böylece bir yıldızdaki tozun oluşum sürecini anlamış oldu. Evrimleşmiş soğuk yıldızın yüzeyinden atılan toz, karasal gezegenler için yaşamın temel taşlarına dönüşebilir.
Betelgeuse’un soluklaşmasının nedeni olarak yıldızın artık süpernova patlamasıyla ölümünün an meselesi olduğu fikri de yaygındı. Gökadamızda 17. Yüzyıldan bu yana bir süpernova gözlenmedi. Bu nedenle gökbilimciler bu tür bir yıldızın nasıl davranacağından emin değiller. Ancak yeni bulgular yıldızın yakın zamanda patlamayacağını gösteriyor.
